एजेन्सी । पछिल्लो एक शताब्दीमा विश्वमा निकै ठूला परिवर्तनहरू भए । कोभिड-१९ महामारीको दोहोरिरहेको प्रभावको सामना यतिबेला विश्वमा शान्ति र विकासको अगाडि एकपक्षीयता र संरक्षणबादका शक्तिहरु गम्भीर चुनौति बनेर खडा भएका छन् । विश्वव्यापी रुपमा आर्थिक रिकभरीको विषय निकै नै सुस्त गतिमा अगाडि बढिरहेको छ । दोस्रो विश्वयुद्ध पछाडि अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा मान्यता प्राप्त बजारको नियम र बहुपक्षीय प्रणालीलाई आधिपत्य कायम राख्न चाहने र शुन्य सोच भएकाहरुबाट कमजोर पार्ने काम भइरहेको छ ।

विश्वव्यापी औद्योगिक श्रृंखला र आपूर्ति श्रृंखला क्षतिग्रस्त भएको छ भने मुद्रास्फीति र अन्य मुद्दाहरू जटिल र अन्तरसम्बन्धित रहेका छन् । विश्व कता जाँदैछ ? शान्ति वा युद्ध, वृद्धि वा मन्दी, खुलापन वा बन्द, सहयोग वा टकराव । यी प्रश्नहरु आजको दिनमा सबै देशको अगाडि खडा भएको छ । यतिबेला विश्व इतिहासको संक्रमणमा उभिएको छ । विश्वका शीर्ष दुई अर्थतन्त्रको रूपमा रहेका चीन र अमेरिकाले एक आपसमा विपरित विकल्पहरुलाई छनोट गरेका छन् ।

अमेरिका कुनै समय ‘खुलापन, समावेशीता र विश्वास’ को वकालत गर्ने, विश्वव्यापीकरणको प्रवर्द्धक र स्वतन्त्र व्यापार नियमहरूको वकालत गर्ने नेतृत्वको रुपमा रहेको थियो । चीनको सुधार र खुलापनको सुरुवातमा अमेरिकाले चीनलाई आफ्नो बजार खोल्न र अमेरिकाले तय गरेको अन्तर्राष्ट्रिय नियमअनुसार स्वतन्त्र व्यापार लागू गर्न आग्रह गरेको थियो। ४० वर्षभन्दा बढी समयदेखि चीन खुला सहयोग, पारस्परिक लाभ र द्विपक्षीय विजयको अवधारणाका साथ अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा जोडिँदै आएको छ । स्वतन्त्र र निष्पक्ष व्यापारको रक्षक, अन्तर्राष्ट्रिय निष्पक्षता र न्यायको संरक्षक बनेको छ।

यद्यपि, अमेरिका भने एकपक्षीयता र संरक्षणवादमा संलग्न रहँदै आएको छ । व्यापार अवरोध र सीमा पर्खालहरू खडा गर्दै, प्रतिबन्धको डण्डा चलाउँदै, कृत्रिम रूपमा स्वतन्त्र व्यापार र प्रविधि आदानप्रदानको विरोध गर्ने कााम गरेको छ । अमेरिका आफैले वकालत गरेको विश्वव्यापीकरणको विनाशकारी बन्न पुगको छ ।

हालैका वर्षहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक र प्राविधिक प्रतिस्पर्धामा अमेरिकाले मान्यता प्राप्त अन्तर्राष्ट्रिय नियमहरूलाई बेवास्ता गर्दै संकीर्ण राष्ट्रवादी विचारधारामार्फत प्रस्तुत हुने गरेको छ । अमेरिका स्वस्थ प्रतिस्पर्धाबाट बिचलित हुँदै गएको छ ।

फाइभ जी क्षेत्रमा चीनले उठाउन सक्ने प्रतिस्पर्धात्मक लाभलाई रोक्नको लागि अमेरिकाले चिनियाँ कम्पनी हुवावेलाई दबाउनको लागि विभिन्न अभियोग लगाउने र पक्राउ गर्ने जस्ता घिनलाग्दो विधिको प्रयोग गर्यो । चीनको सैन्य उच्च-प्रविधिको विकासलाई रोक्नको लागि अमेरिकाले चीनको उच्च-प्रविधि उद्यमहरूलाई दबाउन बहानाको रूपमा ‘चिनियाँ सैन्य कम्पनीहरू’ र ‘सैन्य-नागरिक एकीकरणमा योगदानकर्ताहरू’ प्रयोग गरी विभिन्न नियन्त्रण उपायहरू र प्रतिबन्धहरूको सूची जारी गरेको छ।

सूचना हाई-टेक उद्योगमा आफ्नो प्रतिस्पर्धात्मक लाभलाई निरन्तर कायम राख्न अमेरिकाले ‘चिप्स एण्ड साइन्स एक्ट २०२२’ ल्याएको छ । जसले नियतपूर्वक चिनियाँ प्रविधिलाई विश्वमा विस्तारको लागि प्रतिवन्ध सिर्जना गर्नेछ । गत अक्टोबरमा आफ्नै प्राविधिक आधिपत्य कायम राख्नको लागि अमेरिकाले फेरि एकपटक चीनलाई लक्षित गर्दै नयाँ सेमीकन्डक्टर निर्यात नियन्त्रण नियमहरू लागू गरेको छ । चीनद्वारा उत्पादित उन्नत चिप्स र औद्योगिक प्रविधिहरुमा प्रतिवन्ध लगाउने काम गरेको छ ।

‘राष्ट्रिय सुरक्षा’को आडमा निष्पक्ष प्रतिस्पर्धाको सिद्धान्तबाट विचलित भएर अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक र व्यापार नियमहरूको उल्लङ्घन गर्दै अमेरिकाले व्यापार र प्राविधिक बुलिङको अमेरिकी अभ्यास गरिरहेको छ । यसले चिनियाँ कम्पनीहरूको वैधानिक अधिकार र हितलाई मात्र हानी गर्दैन, अमेरिकी कम्पनीहरूको हितलाई पनि असर गर्छ।

यस्तो अभ्यासले अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक र प्राविधिक आदानप्रदान र आर्थिक र व्यापार सहयोगमा बाधा पुर्याउँछ । यसले विश्वव्यापी औद्योगिक र आपूर्ति श्रृंखलाको स्थिरता र विश्व अर्थतन्त्रको पुनस्थापनामा पनि प्रभाव पार्नेछ। द्विपक्षीय सम्बन्धमा चीनलाई नियन्त्रणमा राख्ने र दबाउनको अतिरिक्त अमेरिकाले आफ्नो राजनीतिक लक्ष्य प्राप्त गर्न अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा निर्यात नियन्त्रण एलाइन्स गर्दै ‘सानो सर्कल’ निर्माण गर्ने प्रयास गरिरहेको छ। अमेरिकाका यी सबै अभ्यासहरूमाथि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले व्यापक रूपमा प्रश्न उठाएका छन्।

चीनले सधैं खुला र समावेशी मनोवृत्ति कायम राखेको छ र आपसी सम्मान, समान व्यवहार, पारस्परिक लाभ र द्विपक्षीय विजयको नतिजाको आधारमा सक्रिय रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक र प्राविधिक आदानप्रदान र सहयोग गरेको छ।

आज चीनले विश्व-स्तरीय खुला आविष्कार इकोसिस्टम निर्माण गर्न विश्वव्यापी आविष्कार नेटवर्कमा सक्रिय रूपमा द्वीपक्षीय विजयको विषयलाई जोड्ने प्रयास गरिरहेको छ । उदाहरणका लागि जुनकाओ प्रविधि जसलाई चिनियाँ भाषामा जडीबुटीको बोटबिरुवासँगको फङ्गा प्रजनन भनिन्छ, जसलाई गरिबी न्यूनीकरण र रोजगारीलाई प्रभावकारी रूपमा प्रवर्द्धन गर्न चिनले १०० भन्दा बढी देश र क्षेत्रहरूमा प्रयोग गरेको छ ।

चीनद्वारा कोभिड भ्याक्सिनहरू विकसित गरेर प्रयोगमा आएपछि त्यसलाई विश्वव्यापी सार्वजनिक हितको रूपमा प्रयोग गर्न विकासोन्मुख देशहरूमा सहज पहुँच र किफायतीमा उपलब्ध गराउने काम गरेको छ । पूर्णतया स्वतन्त्र बौद्धिक सम्पत्ति अधिकार भएको प्रविधिहरूमध्ये चीनको उच्च(गतिको रेल युरोप, एसिया, अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका र अन्य क्षेत्रहरूमा प्रयोग गरिएको छ, जसले अन्तरसम्बन्धलाई सहज बनाउँदै स्थानीय समुदायहरूलाई फाइदा पुर्याएको छ।

नोभेम्बर २०२१ र नोभेम्बर २०२२ मा संयुक्त राष्ट्र महासभाको पहिलो समितिले दुई पटक ‘अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षाको सन्दर्भमा शान्तिपूर्ण प्रयोगमा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग प्रवर्द्धन’ प्रस्ताव पारित गरेको थियो, जसलाई चिनले नेतृत्व गरेको थियो । त्यसले संयुक्त राष्ट्र संघको ढाँचाभित्र रहेर शान्तिपूर्ण प्रयोग र निर्यात नियन्त्रण जस्ता मुद्दाहरू अगाडि बढाएको थियो । संयुक्त राष्ट्र संघको संरचना। समावेशी छलफलको नयाँ प्रक्रियाले विज्ञान र प्रविधिको शान्तिपूर्ण प्रयोगमा अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय विशेषगरी विकासोन्मुख देशहरूको उचित माग र बलियो सहमतिलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ, तर अमेरिकाले लिएको दृष्टिकोणको भने बिल्कुल विपरीत रहेको छ ।

रुस र युक्रेनबीचको द्वन्द्व जारी रहेको वर्तमान अवस्थामा युरोप र अमेरिकामा मुद्रास्फीति उच्च हुन पुगेको छ, विश्व आपूर्ति श्रृंखला समस्याग्रस्त बनेको छ भने विकासका अपेक्षाहरुमा ठेस लाग्न पुगेको छ । विश्व अर्थतन्त्रलाई ठूलो नोक्सान पु¥याउने उच्च प्रविधि क्षेत्रमा अमेरिकाले ‘दोहोरोपना’ लाई प्रवर्द्धन गर्ने प्रयास गरिरहेको छ । अमेरिका र यसका सहयोगीहरूले पनि यसको प्रभावकारिता र वैज्ञानिक प्रकृतिमाथि प्रश्न उठाएका छन्। रणनीतिक गलत गणनाका साथ चीनसँग अमेरिकाको प्रविधि प्रतिस्पर्धाको अभ्यास भइरहेको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले स्पष्ट रूपमा बुझेको छ कि चीन र अमेरिकाको फरक छनोटको पछाडि दुई अवधारणाहरूमा भिन्नता रहेको छ । मानवजातिको साझा भविष्य भएको समुदायबाट सुरु गरेर चीनले आपसी हितका लागि मिलेर काम गर्न र द्वीपक्षीय विजयलाई सही विकलपको रुपमा जोड दिएको छ ।

त्यसैले चीन खुलापनको माध्यमबाट विश्वसँग पारस्परिक सफलता हासिल गर्न इच्छुक छ। तर, आजको विश्व व्यवस्थाको नेतृत्व भनी दाबी गर्ने अमेरिका अन्य देशको द्रुत विकासबाट चिन्तित हुने र डराउने काम गरेको छ ।

यदि सभ्यता लामो समयसम्म आत्म-संलग्न रह्यो भने यो अनिवार्य रूपमा पतन हुनेछ। इतिहासको पाठ र परिस्थितिको वास्तविकता वाशिंगटनका अभिजात वर्गहरूले गम्भीर प्रतिबिम्बत गरिरहेका छन् । विभाजनको ठाउँमा एकता, द्वन्द्वको ठाउँमा सहकार्य, बहिष्कारको ठाउँ सहिष्णुताले लिनुपर्छ । यसरी मात्रै हामी कठिनाइहरूलाई पार गर्न र एकसाथ राम्रो भविष्य सिर्जना गर्न सक्छौं।

(वी जिन्हुयीले ग्लोबल टाइम्समा लेखेकाे आलेखबाट लिइएको । उनी चाइना आर्म्स कन्ट्रोल एण्ड निशस्त्रीकरण संघका रिसर्च फेलो हुन्।)