काठमाडौं । पछिल्लो समय सूचना प्रविधि शिक्षामा विद्यार्थीको आकर्षण बढ्दै गएको छ । सोही अनुसार नेपाली कलेजहरुले पनि विभिन्न विश्वविद्यालयहरुको कार्यक्रमलाई लिएर सूचना प्रविधि शिक्षालाई प्राथमिकताका साथ अगाडि बढाएका छन् ।

शिक्षा क्षेत्रको खुला विश्वमा नेपाल पनि प्रवेश गरेको छ । दर्जनौं नेपाली कलेजहरुले विश्वका प्रतिष्ठित कलेजहरुको आधुनिक शैक्षिक कार्यक्रमलाई नेपालमा सञ्चालन गरिरहेका छन् । काठमाडौंको कमलपोखरीमा रहेको आइआइएमएस कलेजले विश्वका उत्कृष्ट विश्वविद्यालयहरुको सूचीमा रहेको मलेसियाको टेलर्स विश्वविद्यालयबाट सम्बन्धन लिएर स्नातक तहमा कम्प्युटर विज्ञान (बिसिएस) सञ्चालन गरेको छ ।

पूर्व निर्धारित निश्चित शैक्षिक क्यालेन्डरमा अध्ययन गरेर प्रमाणपत्र लिन सकिने विशिष्ट विशेषताको अभ्यास भएको टेलर्स विश्वविद्यालय शैक्षिक कार्यक्रम बिसिएस सूचना प्रविधि शिक्षामा नेपालकै उत्कृष्ट रहेको आइआइएमएसका बिसिएस कार्यक्रमका प्रमुख रविन थापा बताउँछन् । व्यक्तित्व, व्यावसायिकता विकास र स्वरोजगारको विकासको निमित्त विद्यार्थीहरुले बिसिएसको अध्ययन गर्ने उनको भनाइ छ ।

कलेजले सञ्चालन गर्ने बिसिएस कार्यक्रम अन्तर्गत डाटा साइन्स, आर्टिफिसिएल इन्टेलिजेन्स, मोबाइल कम्प्युटिङ र साइबर सेक्युरिटी जस्ता महत्वपूर्ण विधाहरु समावेश रहेका छन् । जुन आधुनिक सूचना प्रविधिको दुनियाँमा अति आवश्यक र महत्वपूर्ण रहेका छन् । बिसिएस विषय अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको विषय भएकाले स्नातक तहको अध्ययन गरिसकेपछि विद्यार्थीहरुले थप डिग्रीको लागि विश्वका जुनसुकै विश्वविद्यालयमा समेत गएर अध्ययन गर्नसक्ने अवस्था रहने कार्यक्रम प्रमुख थापाको भनाइ छ ।

विद्यार्थी बिसिएस कार्यत्रममा भर्ना भएपछि त्यसको साढे तिन वर्षमा सो तहको कार्यक्रम अध्ययन गरेर सक्न सक्छन् तर, स्नातक तहको सूचना प्रविधिक सम्बन्धी कार्यक्रम ४ वर्षको हुनुपर्ने त्रिभुवन विश्वविद्यालयको मान्यता रहेको हुँदा आइआइएमएसले बिसिएसलाई चारवर्षे शैक्षिक क्यालेन्डरमा सञ्चालन गर्ने गरेको छ ।

सामान्यतया विश्वका धेरै विश्वविद्यालयहरुले छ महिनाको समयलाई एक सेमेस्टको रुपमा तालिका निर्धारण गरेका हुन्छन् तर, टेलर्स विश्वविद्यालयले भने प्रत्येक ४ महिना बराबर एक सेमेस्टर बनाएर शैक्षिक क्यालेन्डर निर्माण गरेको छ । यसोगर्दा निरन्तर पढाइ हुने र बीचमा समय ग्याप नहुने कार्यक्रम प्रमुख थापा बताउँछन् । नतिजा पनि चाँडै आउने र विद्यार्थीहरुले पनि आफूलाई सिकाइमा सोहीअनुसार एडप्ट गर्ने उनको भनाइ छ ।

‘पहिलो वर्षमा विद्यार्थीले पढाइको फाउन्डेसन तयार गर्ने तहको विषयहरु पढ्छन्, दोस्रो वर्षमा उनीहरुलाई इच्छा लागेको विषय लिएर पढ्छन्, तेस्रो वर्षमा विद्यार्थीहरुले आफूले सिकेको विषयमा आधारित रहेर प्रोजेक्टको विकास गर्छन् र चौथो वर्षमा विद्यार्थीहरुले इन्टर्नसिप पनि गर्नुपर्ने हुन्छ भने प्रोजेक्ट पनि तयार गर्नुपर्ने हुन्छ’, बिसिएस अध्ययनको विषयमा कार्यक्रम प्रमुख थापाले भने ।

विद्यार्थीहरुले रेगुलर विषयको अलावा आफ्नो इच्छाअनुसारको थप ५ वटा इलेक्टिभ विषय पनि पढ्न पाउने सुविधा विश्वविद्यालयले दिएको छ । सामान्यतया धेरै विश्वविद्यालयहरुले रेगुलर शैक्षिक कार्यक्रम भन्दा अन्य थप कार्यक्रम सञ्चालन गरेका हुँदैनन् ।

टेलर्स विश्वविद्यालयको पाठ्यक्रममा विद्यार्थीसँग नै समझदारी (असाइन्मेन्ट) गरेर अध्यापन गराइने विषयलाई महत्व दिइएको हुन्छ । विद्यार्थीसँग गरेको असाइन्मेन्टकै आधारमा विद्यार्थीको ग्रेड निर्धारण हुन्छ । विद्यार्थीले आँफूले लिएको असाइन्मेन्टमा कसरी काम गरिरहेको छ भन्ने विषयलाई सम्बन्धित संकायले सहयोग र सहजिकरण गर्ने काम गर्छ । विद्यार्थीले आफ्नै प्रोजेक्ट कसरी सम्पन्न गर्न सक्यो भन्ने विषयमा उसैले एउटा जर्नल पनि लेख्नुपर्ने हुन्छ ।

७० प्रतिशत प्रयोगात्मक विधिबाट वा असाइन्मेन्टबाट नै अध्यापन गराइने र ३० प्रतिशत मात्रै फाइनल परीक्षा हुने कार्यक्रम प्रमुख थापाको बताउँछन् । सो परीक्षामा पनि प्रश्न उत्तर विधि अपनाउने भन्दा विशिष्ट प्रकारको घट्नामा आधारित रहेर हुने उनको भनाइ छ ।

आइआइएमएसमा बिसिए अध्ययनको लागि विश्वविद्यालयको शैक्षिक क्यालेन्डरअनुसार वर्षको तीनपटक सेप्टेम्बर, जनवरी र मे महिनामा भर्ना खुल्छ । टेलर्सको विद्यार्थी भर्ना लिने समय सँधै नै निश्चित गरिएको समयभित्र नै हुन्छ । तर, विद्यार्थीको हकमा कक्षा १२ उत्तिर्ण भैसकेको तर, सर्टिफिकेट हातमा परिनसकेको आधारमा पनि भर्ना हुनसक्ने अभ्यास गरिएको कार्यक्रम थापाले बताए ।

टेलर्सले कलेजमा अध्यापन गराउने शिक्षकहरुको सम्बन्धमा पनि छनोटमा विशेष नीति अपनाएको कलेजकी अहना श्रेष्ठ बताउँछिन् । कलेजले अध्यापनको लागि नियुक्ति गर्ने शिक्षकहरुले अनिवार्य रुपमा सो विषयमा स्नातकोत्तर तह उत्तिर्ण गरेको हुनुपर्ने र नियुक्तिको प्रकृयामा पनि विश्वविद्यालयले एप्रुभ गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

बिसिएसका विधाहरुको विशेषता
बिसिएस डाटा साइन्स
पछिल्लो समयमा विश्वव्यापी रुपमा नै विकास भएका उत्पादन, उद्योग, व्यवसाय र सेवा क्षेत्रहरु सूचना प्रविधिमा आधारित भएर विकास भैरहेका छन् । आइआइएमएसका बिसिए कार्यक्रम प्रमुख थापाका अनुसार ती सबै क्षेत्रको विकास नै डाटा प्रशोधनको आधारमा भइरहेको छ ।
‘कुनैपनि एउटा कम्पनी अर्कोभन्दा राम्रो किन हुन्छ भनेर मूल्यांकन गर्ने हो भने सफल राम्रो भएको कम्पनीसँग डाटा हुन्छ भने त्यस डाटालाई कसरी प्रशोधन गर्ने, वास्तविक डाटालाई उद्यम विकासको लागि कसरी प्रयोग गर्ने भन्ने विषयमा ज्ञान हासिल गरेको हुन्छ’, प्रमुख थापाले भने । समाज तथा बजारमा जे जति विषयहरु हुन्छन् ती सबैसँग डाटा रहेका हुन्छन् । अहिलेको सामाजिक सञ्जालको युगमा मानिसहरुको आंकाक्षा, आवश्यकता र नियमित उसको प्रयोगको विषयमा सामाजिक सञ्जालबाट डाटा लिएर प्रयोग गर्न सकिने उनको भनाइ छ ।

उद्योग तथा कम्पनीहरुले कुनै नयाँ उत्पादन गर्नपर्यो, बजारमा जाँदा सम्बन्धित उत्पादतनको विषयमा उपभोक्ताहरुको धारणा के होला ? जस्ता विषयमा डेमो इन्भार्मेन्टमा डाटाहरुको प्रक्षेपण गरेर बुझ्न सकिने प्रमुख थापा बताउँछन् । ‘डाटाहरुबाट नै वृद्धिको अवस्था र प्रवृत्तिको अवस्था बुझ्न सकिन्छ’, उनले भने ।

नेपालमा धेरै डाटाहरुलाई व्यावसायिक क्षेत्रले डाटाको प्रयोग तथा प्रशोधन कम गर्ने गरेको पाइन्छ । तर, विकसित मुलुकहरुका ठूला व्यावसायिक क्षेत्रहरुले भने डाटाको अधिक प्रयोग गर्ने गरेका हुन्छन् । जुन उद्योग वा व्यसायले डाटाको प्रयोग गर्ने गर्छ त्यहाँ डाटा इन्जिनियरको आवश्यकता हुने कार्यक्रम प्रमुख थापा बताउँछन् ।

बिसिएस मोबाइल कम्प्युटिङ
अहिलेको समयमा अधिकांश मानिसहरुले मोबाइल डिभाइसको प्रयोग गर्ने गर्छन् । सूचना आदान प्रदान, कतिपय कामदेखि लिएर मोबाइल मानिसको जीवनको अभिन्न अंग बनेको छ । आइआइएमसका मोबाइल कम्प्युटिङ विषयका मोड्युलेटर सुवित तिमल्सिनाका अनुसार बिसिएस अन्तर्गतको मोबाइल कम्प्युटिङ विषयमा विद्यार्थीहरुले मोबाइल एप्लिकेसन निर्माण गर्ने, आर्किटेक्चर सिक्ने र प्रकृया सिक्ने गर्छन ।

तिमल्सिनाका अनुसार टेलर्स विश्वविद्यालय १/२ वर्षमा मोबाइल कम्प्युटिङ कोर्षलाई अपडेट गर्ने काम गर्छ र विद्यार्थीहरुलाई वास्तविक जीवनमा प्रयोग हुने गरी सिकाउने काम गरिन्छ । विद्यार्थीहरुलाई पढिसकेपछि बजारमा गएर प्रयोगमा ल्याउन सक्ने गरी सिकाउने गरिएको उनी बताउँछन् ।

‘मोबाइल एप्लिकेसनहरु कसरी बनाइन्छ भन्ने विषयमा आधारित रहेर कोर्षले एक–एक वटा एप्लिकेसको विषयमा भन्दा पनि पूरै मोबाइलको विषयमा पढाउने काम गरिन्छ’, उनले भने । मोबाइल कम्प्युटिङ पढ्दा विद्यार्थीहरुले पहिलो वर्षमा आधारभूत विषयमा जान्ने देखि लिएर अन्त्यमा पुग्दासम्म उसले एप्लिकेस निर्माण गर्नेदेखि आइओएस विकास देखि एन्ड्रोइडको कोटलिङ सम्मका विषयहरु सिक्छन् ।

‘विद्यार्थीहरुले मुख्य गरेर कुन टुल्सहरु अहिले चलिरहेको छ, माग भइरहेको टुल्स के छ, अहिले धेरै माग भएको ल्याङ्वेज कोट्लिङ पनि सिक्छन्’, तिमल्सिनाले भने, ‘मुख्य भनेको विद्यार्थीहरुले कन्सेप्ट र एप्लाईको विषयमा सिक्छन् । बिसिएस मोबाइल कम्प्युटिङ अध्ययन गरेर सकिँदा विद्यार्थीहरुले सोही क्षेत्रमा आफ्नो करिअर निर्माण गर्न सक्ने बताए ।

बिसिएस साइबर सेक्युरिटी

आइआइएमएस कलेजका साइबर सेक्युरिटी सम्बन्धी शिक्षक अपूर्व नेपालका अनुसार साइबर सेक्युरिटी विषय खासगरी ह्याकिङलाई टार्गेट गरेर अध्ययन गरिन्छ । विद्यार्थीलाई साइबर सेक्युरिटीको विषयमा इथिकल रुपमा विकास गर्ने काम गरिन्छ ।

‘साइबर सेक्युरिटी विषय भनेको सामान्यतया आज भोलि भइरहेको ह्याकिङलाई टार्गेट गरेर बनाइएको हो, ह्याकरहरु ब्याड र गुड गरेर दुई प्रकारका हुन्छन्, ब्याड भन्नाले ह्याकरहरुलाई बुझिन्छ भने गुडहरुले बचाउने तर्फ काम गर्छन्’, नेपालले भने ।

समुदायबाट कसैको डाटा लिक हुन र दुरुपयोग हुनबाट कसरी जोगाउने भनेर सो विषयमा अध्ययन गरिने उनको भनाइ छ । ‘विद्यार्थीहरुले कलेजमा युनिभर्सिटीले तोकिदिएको विषय अध्ययन गर्छन, तर सर्टिफिकेसन नभइकन मार्केटमा भ्यालुएसन तुलनात्मक रुपमा कम हुन्छ’, उनी भन्छन्, ‘त्यसैले सर्टिफिकेसनलाई प्रवद्र्धन गर्ने इसी काउन्सिल र आइ शाखाहरुजस्ताले दिएको सर्टिफिकेट लिनुपर्ने हुन्छ ।’

बिसिएस लेबलको अध्ययन गरिसकेपछि र अन्तर्राष्ट्रिय सर्टिफिकेट प्राप्त गरिसकेपछि विद्यार्थीको लागि विश्व बजारमा नै राम्रा अवसरहरु रहेको नेपालको भनाइ छ ।

बिसिएस आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआइ)

आर्टिफिसियल इन्टेलिसेन्ज विषय पछिल्लो समयमा विश्वभरी नै सबैको ध्यान आकर्षित गरेको विषय हो । आइआइएमएस कलेजकी एआइ कार्यक्रमकी मोड्युलेटर मोनिका रेग्मीले एआइ हजारौं वर्ष पहिले यो विषय दर्शनकै रुपमा विकास भएको भएतापनि पछिल्लो दश वर्षमा विश्व बजारमा तिव्र गतिमा विकास भएको हो ।

पछिल्लो समयमा विकासको हरेक क्षेत्रमा एआइको प्रयोग भएको भन्दै उनले नयाँ जनशक्ति बजारमा जानको लागि बिसिएस कोर्षमा एआइ समावेश गरेर अगाडि बढाइएको बताइन् । एआइ आँफैमा विशाल क्षेत्र भएकाले विद्यार्थीहरुले त्यसभित्र पनि आफ्नो रुचीको क्षेत्र रोजेर अगाडि बढ्ने गरेको उनले बताइन् ।

‘एआइ पढिसकेपछि डाटा साइन्सतर्फ लाग्ने हो की, रोबोटिक्स तर्फ लाग्ने हो की, नेचुरल ल्याङ्गवेज प्रोसेसिङ गर्ने हो की अथवा मसिन लर्निङतर्फ जाने हो की धेरै विषयहरु छन्’, रेग्मी भन्छिन्, ‘हाम्रो सोचाई के हुन्छ भने भोलि पढिसकेपछि एआइमा काम गर्ने होला भन्ने हुन्छ, तर, त्यसो होइन, हामीले एआइ पढिसकेपछि फरक फिल्डमा गएर काम गर्ने हो ।’ एआइको माध्यमबाट शिक्षा, स्वास्थ्य, उद्योग, व्यवसाय लगायत जुनसुकै क्षेत्रमा पनि काम गर्नको लागि टुल्सको विकास गर्न सकिने उनको भनाइ छ ।

एआइको प्रयोग गरेर दुईतर्फी सञ्चार गरेर विभिन्न प्रकारका समस्या समाधान गर्न एआइले सहयोग गर्ने उनले बताइन । उनका अनुसार बिसिएस एआइ अध्ययन पश्चात विद्यार्थीहरुले आफ्नो रुची अनुसारको क्षेत्रमा काम गर्न सक्छन भने स्नातकोत्तर तहको अध्ययनलाई पनि अगाडि बढाउन सक्छन् । साथै टेलर्सको बिसिएस एआइ कोर्ष पढेको विद्यार्थीलाई विश्वका अन्य मुलुकमा गएर पनि स्नातकोत्तर तहको अध्ययन गर्न सजिलो हुने उनको भनाइ छ ।

विश्वको आधुनिकतासँगै बढ्दो सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा बिसिएस सिएसआइटी अध्ययनको महत्व बढ्दै गएको कलेजका प्रोफेसनल अफ वर्कप्लेस तथा सामाजिक इनोभेसन प्रोजेक्टका रोजल जोशी बताउँछन् । जोशीका अनुसार यस्तो प्राविधिक विषय अध्ययन गरेपछि विद्यार्थीहरुले आफूलाई दक्ष बनाउनुका साथै उद्यमी पनि बन्न सक्ने बताएका छन् । टेलर्सको प्राविधिक अध्ययनमा सामाजिक रुपान्तरण, वातावरण लगायतका विषयमा पनि काम गर्ने विषयहरु समावेश भएको उनको भनाइ छ ।