काठमाडौं । शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयको तथ्यांकअनुसार गत शैक्षिक सत्रमा एउटै सामुदायिक विद्यालयमा ३ हजार दुई सय ६३ देखि ७ हजार छ सय ११ जनासम्म विद्यार्थीले भर्ना भएर अध्ययन गरेका थिए । ठूलो संख्याका सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थी संख्या घटिरहेको अवस्थामा केही विद्यालयमा भने क्षमता भन्दा बढी विद्यार्थी भर्ना हुने अवस्था रहेको तथ्यांकले देखाएको छ ।
किन आकर्षण छ ?

कालिका मानवज्ञान माध्यमिक विद्यालय, बुटवलमा गत शैक्षिक सत्रमा नेपाल भरीकै सामुदायिक विद्यालयहरुमध्ये सबैभन्दा धेरै ७६११ जना विद्यार्थीले अध्ययन गरे । शिशु कक्षादेखि कक्षा १२ सम्म पढाइ हुने सो विद्यालयमा कक्षा ११ र १२ मा धेरै विद्यार्थीको आकर्षण भएको देखिन्छ । चालु शैक्षिक सत्रमा सो विद्यालयमा कक्षा १ देखि १० सम्म सात सय जना विद्यार्थीले अध्ययन गरिरहेका छन् भने भर्खरै सम्पन्न कक्षा ११ र १२ को परीक्षामा क्रमशः एक हजार ६४५ र एक हजार ५३९ जना विद्यार्थीले अध्ययन गरेका थिए ।

धेरै सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीको आकर्षण घटिरहेको बेलामा कालिका मानवज्ञानमा विद्यार्थी संख्या बढ्नुमा अव्वल उत्प्रेरित शिक्षक र विद्यार्थी केन्द्रित सिकाइ मुख्य रहेको प्रधानाध्यापक दिनेश थापा बताउँछन् । उनका अनुसार विद्यालयले परिवेश अनुसारको सिकाइ, विद्यार्थी केन्द्रित सिकाइ, अभिभावकको सुझावलाई पालना, साझा योजना, दण्डरहित शिक्षा, अब्बल नतिजा, विद्यार्थीमा अनुशासन र सर्वसुलभ शिक्षाको कारणले विद्यालयमा विद्यार्थीको आकर्षण बढेको हो ।

‘विद्यालयमा विद्यार्थीको मुख्य आकर्षण भनेको शिक्षक नै हो, अब्बल शिक्षक र उत्प्ररित शिक्षकका कारणले नै विद्यार्थीलाई राम्रो शिक्षा दिन सकिन्छ’, उनले भने, एउटै प्रअले विद्यालयमा राम्रो शिक्षा दिन सक्दैन तर, प्रअ र व्यवस्थापनले शिक्षकलाई उत्प्रेरणा जगाउने काम गर्न सक्छन् ।’

विश्वनिकेतन माध्यमिक विद्यालय, त्रिपुरेश्वर काठमाडौंमा गत शैक्षिक सत्रमा चार हजार एकसय ७८ जना विद्यार्थीले अध्ययन गरेका थिए । जसमध्ये कक्षा ११ मा एक हजार दुई सय र कक्षा १२ मा एक हजार एकसय जना विद्यार्थीले अध्ययन गरेका थिए ।

काठमाडौंमा शिक्षा क्षेत्रमा सरकारी तथा सामुदायिक विद्यालयको भन्दा निजी विद्यालयको बर्चस्व रहेको छ । आफ्नो विद्यालयमा विद्यार्थीको आकर्षण राम्रो हुनुमा केही विशिष्ट विशेषता रहेको प्रधानाध्यापक हेरम्बराज कँडेल बताउँछन् ।

‘हामीले सामुहिक रुपमा काम गर्छौं, यहाँ पढाउने शिक्षक तथा कर्मचारीमध्ये ९० प्रतिशतले आफ्ना छोराछोरीलाई यहीँ पढाउनुहुन्छ, पढाइमा नवीनतम् विधिको प्रयोग गर्छौं, जीवनउपयोगी सिप पढाउँछौं, अभिभावकलाई नै विद्यार्थीको उत्तरपुस्तिका दिन्छौं’, उनले भने । उनले शिक्षक कर्मचारीहरुलाई आफ्ना छोराछोरीलाई आफ्नै विद्यालयमा पढाउँदा अन्य अभिभावकहरुमा विश्वास समेत पैदा हुने प्रधानाध्यापक कँडेलले बताए । उनका अनुसार कक्षा ११र१२ मा आगामी शैक्षिक सत्रमा थप विद्यार्थी थपिने सम्भावना रहेको छ ।

सुकुना माध्यमिक विद्यालय मोरङमा चालु शैक्षिक सत्रको कक्षा दशसम्म दुई हजार सात सय विद्यार्थीले अध्ययन गर्छन् । वैशाखमा भएको परीक्षामा छ सय ५० जना विद्यार्थीले कक्षा १२ को परीक्षा दिएका थिए । त्यस्तै अब कक्षा ११ मा आठ सय भन्दा धेरै विद्यार्थी भर्ना हुने अनुमान रहेको विद्यालयका प्रधानाध्यापक नारायणप्रसाद गौतमले बताए ।

विशेषगरी पछिल्लो समयमा विद्यालय तहमा व्यवस्था गरिएको अंग्रेजी भाषा शिक्षा, भौतिक संरचनामा सुधार र प्रविधिमैत्री अध्यापनले गर्दा विद्यार्थीको संख्यामा वृद्धि भएको प्रअ गौतमले बताए । कक्षा ११ मा विज्ञान, सिभिल इन्जिनियरिङ, व्यवस्थापन, कानून, होटल व्यवस्थापन, कम्प्युटर विज्ञान, व्यवसाय अध्ययन र शिक्षा विषयमा पढाइ हुने गर्छ । नर्स अध्ययन गर्ने बाहेकका विद्यार्थी बाहिर जाने अवस्था नरहेको प्रअ गौतम बताउँछन् ।

त्यस्तै, भक्तपुरको बागेश्वरी माध्यमिक विद्यालयमा अहिले कक्षा १० सम्म दुई हजार चारसय विद्यार्थीहरुले भर्ना भएर अध्ययन गरिरहेका छन् भने कक्षा ११ मा अध्ययन गर्नको लागि ११ सय भन्दा धेरै विद्यार्थीहरुले आवदेन गरेका छन् । विद्यालयको क्षमता आठ सय मात्रै भएकाले शनिबार प्रवेश परीक्षा गराएर विद्यार्थी भर्ना गर्ने कायक्रम रहेको प्रधानाध्यापक कृष्णप्रसाद धन्छाले बताए ।

उनका अनुसार विद्यालयले पढाइको गुणस्तरमा सुधार गरेका कारण नै पढ्न आउने विद्यार्थीको संख्या बढेको हो । पछिल्लो समयमा विद्यार्थीको रोजाइ बनेको अंग्रेजी भाषामा विद्यालयले पढ्ने व्यवस्था मिलाएको छ । प्रअ धन्छाका अनुसार अतिरिक्त क्रियाकलाप र विद्यार्थी केन्द्रित अध्यापन विधिलाई विद्यालयले प्राथमिकता दिएको छ । जसको लागि शिक्षकहरुलाई स्थानीय तह र विद्यालयले तालिम पनि दिने गरेका छन् ।

संख्यात्मक रुपमा धेरै विद्यार्थीको आकर्षण रहेका अन्य नमूना विद्यालयहरुमा पनि मुख्यतः ती विद्यालयहरुले अपनाएको व्यवस्थापनमा आधुनिकता, पारदर्शिता र गुणस्तरीयता नै भएको पाइन्छ । जसले गर्दा निजी विद्यालयहरुसँग प्रतिस्पर्धा गरेर पनि सामुदायिक विद्यालयहरु अव्वल हुन पुगेका छन् ।