काठमाडौं । बझाङमा जन्मे । उतै लेखपढ गरे । कक्षा १० मा हुने टेस्ट परीक्षामा फेल हुँदा पढाइ छोडेर भारत लागे । पढ्ने इच्छा भएकालाई कहाँ बाध्यताले रोक्दो रहेछ र उनी भारतमा काम गर्दै पढे । तीन वर्षपछि काठमाडौं हेर्न आएका उनी अहिलेसम्म काठमाडौंमै छन् । उनी अर्थात् प्राध्यापक धनप्रसाद पण्डित ।

उनी ४० वर्षदेखि नेपाली शिक्षा क्षेत्रमा काम गरिरहेका छन् । पेशा शिक्षण तर उनको यात्रा भाषा सिकाउने शिक्षकबाट सुरु भयो । जेलभित्र विदेशीलाई नेपाली भाषा सिकाउन सुरु गरेका उनले अहिलेसम्म ४९ देशका नागरिकलाई नेपाली भाषा सिकाएका छन् । उनी अहिले पनि काठमाडौं विश्व विद्यालयमा विदेशीलाई नेपाली भाषा सिकाउनमा व्यस्त छन् ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयको आंगिक क्याम्पसमा ३४ वर्षदेखि अध्ययपन गराउँदै आएका उनले ८ वर्षसम्म काठमाडौंका दुइटा क्याम्पसको प्रमुखको रूपमा काम गरिसकेका छन् । विभिन्न आरोह अवरोहको सामना गर्दै बझाङदेखि भारत हुँदै काठमाडौंमा पुगेर शिक्षण पेशामा जमेका छन् ।

उनको घर बझाङ हो । उनी कक्षा १० सम्म बझाङमै पढे । तर, कक्षा १० मा हुने टेस्ट परीक्षामा फेल भएपछि उनी पढाइ छोडेर भारत लागे । उनी भारतको अहमदावाद गए । त्यहाँ उनले पण्डितको कामको काम सुरु गरे । कहिले मन्दिरमा लाग्ने पुजा, कहिले घरमा हुने विवाह बर्तबन्ध, त कहिले महायज्ञमा उनको काम हुन्थ्यो । यसरी काम गर्दा उनी महिनामा तीन सय रुपैयाँ कमाउँथे । एकातिर पढाइ खर्च अर्कोतिर, बस्न खान उनले त्यही पैसा पु¥याउनु पथ्र्यो ।

धनप्रसादले भारतको अहमदाबादमा तीन वर्ष काम गर्दै पढे । त्यसपछि उनलाई काठमाडौं आउन मन लाग्यो । उनलाई भारतको मुम्बई, अहमदावादभन्दा काठमाडौं राम्रो होला लाग्थ्यो । किनकि बझाङबाट जति सहज भारत जान थियो उती काठमाडौँ आउन थिएन । उनी भारतबाट एक्लै काठमाडौं आए ।

भारत हुँदै काठमाडौं

उनी बनारसबाट बिरगञ्ज हुँदै सिबभज्याङको बाटो भएर काठमाडौं आए । त्यो बेला काठमाडौं आइपुग्न एक साता बढी बढी लाग्यो । उनीसँग अर्को साथी कोही थिएन । काठमाडौँमा आफन्त त थिए तर को कहाँ बस्छन् भन्ने थाहा थिएन । शरिरमा कुर्ता सुरुवाल हातमा टीनको बाकस, मनमा अनेक डर बोक्दै उनी काठमाडांै आए ।

काठमाडौं पुगुञ्जेल शरीरका लुगा सबै फोहोर भइसकेका थिए । उनी काठमाडौंको नारायणहिटी राजदरबार नजिक झरे । वरिपरी पर्खाल त्यसैमाथि काँडेतार बेरेको र आर्मी बसेको देख्दा उनलाई चिडियाखाना यही हो जस्तो लाग्यो । उनले कौतुहलताका साथ आर्मीलाई यो चिडियाखाना हो ? भन्दै सोधे ।

उनी त्यो क्षण स्मरण गर्दै भन्छन्, ‘आर्मीले त ठूला आँखा तरेर मलाई हे¥यो, मलाई घेरबार देख्दा यहाँ बाघ होला जस्तो लागेको थियो, पाँच दिनपछि थाहा पाएँ, त्यो त राजा बस्ने दरवार पो रहेछ ।’

पहिलो पटक काठमाडौं आउँदाका यस्ता अनेक किस्सा उनीसँग छन् । काठमाडौं आइपुगेपछि उनलाई कहाँ बस्ने पत्तो थिएन । अध्यारो हुँदै गयो उनी बासको खोजीमा लागे । साथमा पैसा पनि थियो । उनले खिचापोखरी नजिक एउटा होटेल भेटाए । त्यो रात त्यहीँ बसे ।

उनलाई मामाको छोरा काठमाडौँ छन्, ल क्याम्पसमा पढदैछन् भन्ने थाहा थियो । उनी भोलिपल्ट क्याम्पस खोज्दै गए । ठ्याक्कै क्याम्पसको गेटमै मामाको छोरालाई देखे । तर, उनले नदेखे जस्तै ग¥यो ।
‘उ क्याम्पसमा चिटिक्क परेर गएको थियो,म एक एक सातादेखिको फोहोर कुर्ता सुरुवालमा थिएँ, मलाई फोहोरी देखेर होला उ बोलेन,’ उनी भन्छन्, ‘म पनि गेटमै बसेँ बाहिर निस्केको बेला दाई भन्दै बोलाई हाले,ँ दाईले साथीले नदेख्ने गरी मलाई ट्याक्सीमा राखेर आफ्नो कोठा लग्यो ।’

उनका फुपूका छोरा पनि काठमाडौं मै बस्थे । उनको भेट मामाको छोरासँग भएपछि उनी दाईसँग बस्न थाले । ५/६ महिना दाईसँग बसेपछि उनी प्रर्दशनीमार्गमा रहेको संस्कृत विद्यालयमा भर्ना भए । त्यहाँ छात्रावासको पनि व्यस्था थियो । त्यसपछि उनी छात्रावासमै बसे ।

जेलमा बसेर विदेशीलाई सिकाउँदा

काँग्रेसले २०४२ सालमा बहुदलिय व्यवस्थाका लागि सत्याग्रह सुरु गरेको थियो । उनी त्यो बेला विद्यार्थी थिए । काँग्रेसले सुरु गरेको सत्याग्रहमा अवरुद्ध हुँदै सडकमा बसे । ‘सत्याग्रह सबैका लागि, सबै सत्यग्रहका लागि’ भन्दै सडकमा सुतेपछि प्रहरीले पक्राउ गरेर लग्यो । सरकारको नियमको उल्लंघन गरेको भन्दै उनलाई ९ महिना जेलमा राख्यो । उनी बसेको जेलमा विदेशीहरूपनि थिए ।

विभिन्न मुद्दामा पक्राउ परेका विदेशीलाई उनले नेपाली भाषा सिकाउन लागे । संस्कृत लिएर पढेका उनले राजनीतिशास्त्र लिएर एमए पास गरे । तर, जेल राखिसकेको मान्छेलाई आयोगमा नाम निकाले पनि अन्र्राष्ट्रिय तत्व भन्ने ट्याग लागेको हुन्थ्यो । जागिर पाउन समस्या थियो । तर, बाँच्नलाई काम गर्नेपथ्र्यो । त्यसपछि उनले भाषा शिक्षकको रूपमा काम गरे ।

धनप्रसादले सन् १९८६ देखि अमेरिकी पिस्करलाई पूर्णकालीन रुपमा भाषा सिकाउन सुरु गरेका थिए । त्रिविमा प्रवेश गर्नुभन्दा पहिले उनी विदेशीलाई नेपाली भाषा सिकाउने काम गर्थे । स्वदेश विदेशमा लिएको तालिमको अवसरले विदेशीलाई भाषा सिकाउने ४० वर्ष अनुभव अहिले पनि जारी राखेको उनले बताए ।

‘मेरो शिक्षण पेशाको सुरुवात विदेशीलाई नेपाली भाषा सिकाउनेबाट सुरु भएको थियो,’ उनी भन्छन्, ‘म अहिलेपनि भाषा सिकाइरहेको छु, ज्ञान दिने र लिने काम कहिल्यै सकिँदैन ।’

उनले अमेरिकन पिस्कोर, ब्रिटीस भोलेन्टर, डेनिस भोलेन्टर,स्विस भोलेन्टर, लगायत विभिन्न एमबीसीमा काम गर्नेहरूलाई भाषा सिकाए । कोरियन भोलेन्टरलाई पढाउन तीन महिना कोरिया पनि गए । उनी विदेशीलाई भाषा सिकाउँदा भाषामात्र नभई नेपालको संस्कृति, परम्परा, नेपालको रहनसहन पनि सिकाउने गरेको बताउँछन् ।

राजनीतिले गिजोलेको शिक्षा क्षेत्र

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा ३४ वर्ष पढाएर सेवा निवृत्त भएका धनप्रसाद नेपालको शैक्षिक अवस्था जरजर रहेको बताउँछन् । यसको पछाडिको कारण राजनीतिक रहेको उनको दाबी छ । नेपालका राजनीतिक दलले विश्वविद्यालयबाट निःशुल्क रुपमा कार्यकर्ता प्राप्त गर्छन् । विश्वविद्यालयमा भर्ना हुने तर, पढाइतिर ध्यान नदिने संस्थाको रुपमा विश्वविद्यालय चिनिएको छ । नेपालमा करिब १७ वटा विश्वविद्यालय छन् । तर, कुनैपनि विश्वविद्यालय राम्रोसँग विश्वविद्यालय जसरी नचलेको उनको भनाइ छ ।

विश्वविद्यालय भनेको ज्ञान आर्जन गर्ने, नया-नयाँ अनुसन्धान गर्ने, त्यसको प्रयोग गर्ने, देश र विश्वको हितको लागि आवश्यक जनशक्ति उत्पादन गर्ने संस्था हो । यो चल्न पहिले स्वतन्त्र हुनुपर्छ । तर, यहाँ राजनीतिबाट जकडिएका छन् । विश्वविद्यालयको नियुक्तिदेखि नियन्त्रणसम्म सरकारले हस्तक्षेप गर्ने गरेको उनको अनुभव छ । यहाँ उपयुक्त बहस चर्चा, अनुसन्धान तथा अध्ययन हुनुपर्छ ।

‘अहिले सेमेस्टर प्रणाली हुँदा पनि विद्यार्थी छैनन्,’ उनी भन्छन्,‘ प्राविधिक विषय बाहेक अन्य विषयमा विद्यार्थी, वर्षमा चार/पाँच लाख मान्छे मार्केटको रोजगारीका लागि तयार पार्छौं । तर, ३० हजारले पनि रोजगारी पाउँदैन ।’

नेपालबाट पढेर गएको विद्यार्थीहरू अमेरिका, अस्ट्रेलियामा गएर अब्बल दर्जामा गएर राम्रो गरेका छन् । तर, नेपालमा राम्रो वातावरण छैन । ‘स्कुलमा राम्रो शिक्षा भएपनि राम्रो शिक्षक छैनन्,’ उनी भन्छन्, ‘कतिपय ठाउँमा शिक्षक छन्, विद्यार्थी छैनन्, कतिपय ठाउँमा विद्यार्थी छैनन्, कतिपय ठाउँमा झोलामा छ । ’

कुनैपनि देशलाई अगाडि बढाउन शिक्षा पहिलो माध्यम हो । तर, नेपालमा राम्रो शिक्षा नै छैन । काठमाडौंमा पनि अहिले थुप्रै निजी कलेज मर्जरमा गएका छन् । विद्यार्थी नहुँदा त्रिविबाट मान्यता लिएका तीन सय कलेज अहिले छैनन् । उनी धेरैजसो कलेज होडबाजीमा स्थापना गर्दा यस्तो अवस्था आएको बताउँछन् ।

८ वर्ष क्याम्पस प्रमुख

धनप्रसाद ३४ वर्ष त्रिविमा रहेर शिक्षण पेशामा रहँदा ८ वर्ष क्याम्पस प्रमुखको रुपमा काम गरे । उनी सन् १९९९ मा विश्व भाषा क्याम्पसको क्याम्पस प्रमुखमा नियुक्त भए । त्यो बेला माओवादी द्धन्द्ध चलेको थियो । माओबादी चन्दा उठाउन आउँथे । दिनहुँ चन्दा माग्ने र नदिए कारवाही गर्ने चेतावनी दिन्थे । अर्कोतिर कलेजमा रहेको विभिन्न संघसंगठनमा आवद्ध विद्यार्थीको थ्रेट हुन्थ्यो । उनी विश्वभाषा क्याम्पस प्रमुख हुँदा विदेशी विद्यार्थीको शुल्क बढाएर साढे २ करोडको भवन निर्माण गरे ।

महिनाको ६०/७० हजार रुपैयाँ भाडा दिने गरी एउटा भवन साझा पुस्तक भण्डारणलाई दिए । त्यो बेला अरूलाई दिँदा विद्यार्थीले पैसा उठाएर खान्थे । ४ वर्ष क्याम्पस प्रमुख भइसकेपछि फेरि दोस्रो कार्यकालका लागि उनलाई पत्र आयो । तर, उनले अस्वीकार गरे ।

‘विभिन्न संघ संगठनको डर त्रास एकातिर, कसरी भौतिक संरचना बनाउने, शिक्षक कसरी खोज्ने, विद्यार्थीलाई कसरी राम्रो शिक्षा दिने भन्ने तनाव अर्कोतिर, यस्ता चुनौतीसँग जुध्न गाह्रो हुँदो रहेछ, उनले आफ्नो अनुभव सुनाउँदै भने, ‘क्याम्पसमा बस्दा कतिखेर को आएर थर्काउने हो भन्ने थाहा हुँदैन, क्याम्पस सञ्चालनमा विद्यार्थी संगठनको ठूलो दुश्प्रभाव रहन्छ । ’

उनी यस्ता विद्यार्थीलाई राजनीतिक दलको ठूलो साथ हुने बताउँछन् । उनका अनुसार क्याम्पसमा विभिन्न विद्यार्थी संघ संगठनको राज चल्छ । उनीहरूले जे गरेपनि करवाही हुँदैन । उनी जबसम्म विश्वविद्यालय, क्याम्पसमा विद्यार्थीले राजनीति गर्छन, तबसम्म गुणस्तरीय शिक्षा नहुने बताउँछन् ।

विश्वभाषा क्याम्पसपछि उनी पद्मकन्या क्याम्पसको प्रमुख भए । उनले व्यक्तिगत डोनर खोजेर भवन निर्माण गरे । उनी विश्वका २९ बढी देश गइसकेका छन् । कहिले भाषा सिकाउन त कहिले विद्यार्थीलाई लिएर विभिन्न देश पुगेका छन् ।

यति देश घुम्दा उतै बस्न मन लागेन भन्ने प्रश्नमा उनले भने, ‘मैले कहिल्यै त्यस्तो सोचिनँ ।’ उनी जति देश घुमे पनि नेपाल जस्तो सुन्दर देश कहीँ पनि नभएको बताउँछन् । उनले नेपाली भाषा सिकाएका धेरै विदेशी नेपालमै काम गरिरहेका छन् । कति आफ्नो देश फर्किसके । उनीहरू बेलाबेला धनप्रसादलाई आफ्नो देश आउन आग्रह गर्छन् ।

उनी आफ्नो जिल्लाको लागि केही नगरे पनि देशका लागि केही गरेको बताउँछन् । धनप्रसादको परिवार अहिले सुकेधारमा बस्छ । उनका चारजना छोराछोरी छन् । सबै नेपालमे बसेर काम गरिरहेका छन् । उनी भन्छन्, ‘जे गर्ने हो, स्वदेशमै गर्ने हो ।’

सम्बन्धित शिषर्कहरु

रोजगारी र आत्मनिर्भरता शिक्षातर्फ अघि बढिनेछ : प्रधानमन्त्री ओली

चार दशकपछि हवाई उडानसँग जोडिँदै टिकापुर, तारा एयरले ९ हजार भाडामा सेवा दिने

बढ्यो मस्कको सम्पत्ति, ४०० अर्ब डलर पार गर्ने पहिलो व्यक्ति

अन्तर बैंक ब्याजदर ह्वात्तै घट्यो, पौने ७ खर्ब लगानीयोग्य रकम

यस्तो छ देशको पछिल्लो समयको आर्थिक अवस्था

४ महिनामा ५ खर्ब २१ अर्ब रेमिट्यान्स भित्रियो