काठमाडौं । काठमाडौंको सबैभन्दा प्रिमिय ठाउँ दरबारमार्गको निकास र प्रवेशद्वारको बीचमा छ- काठमाडौं प्लाजा । नेपालको अधिकांश वाणिज्य बैंकहरूको केन्द्रीय कार्यालय रहेको ठाउँ कमलादी पनि यही ठाउँमा पर्छ । ठूल्ठूला कर्पोरेट कार्यालयहरू कमलादीमै छन् । देशकै सबैभन्दा ठूला महानगरपालिका काठमाडौं महानगरपालिकाको कार्यालय पनि त्यही काठमाडौं प्लाजामा छ । तर, काठमाडौं प्लाजाको आँगनमै रहेको सडक भाँसिएको चार महिना अर्थात् १२० बितिसक्दा पनि अहिलेसम्म बन्न सकेन । यो भासिएको खाल्डोले हाम्रो विकास संयन्त्र कति कमजोर र दलदलमा फँसेको छ भन्ने विषयको चित्र प्रष्ट पारेको छ ।

सडक गत साउन २५ गते भासिएको थियो । सडक सञ्चालनमा आउन अझै केही दिन लाग्न सक्ने देखिएको छ । काठमाडौंको मुख्य ठाउँको एउटा खाल्डो पुर्न यति धेरै समय लाग्छ भने देशका कुनाकन्दरामा सडक बनाउन कति समय लाग्छ होला ? कमलादीको सडकको एउटा खाल्डो पुर्न यति धेरै समय किन लाग्यो ? यो समाचारमा हामीले यस जिज्ञासाको जवाफ खोजेका छौं ।

भासिएको सडक लामो समयसम्म नबन्दा दरबारमार्ग-कमलादी हुँदै चल्ने सवारीसाधनले सास्ती खेप्दै आएका छन् । पैदलयात्रीले पनि त्यस्तै दुःख पाउनु परेको छ । कर्पोरेट क्षेत्रले भरिएको ठाउँमा भासिएकै सडकको कारण व्यापार व्यवसाय पनि ठप्प रहेको व्यवसायीले गुनासो गरेका छन् । सडककै कारण अहिले सो क्षेत्र सुनसान बन्ने गरेको छ ।

सडक डिभिजन काठमाडौंका इन्जिनियर खगेन्द्र जोशीले सडक निर्माण सम्पन्न भइसकेको तर फुटपाथको काम बाँकी भएकाले सडक सञ्चालनमा ल्याउन समय लागेको बताए । ‘सडक निर्माणको काम सम्पन्न भइसकेको छ, अब फुटपाथ बनाउने, रेलिङ हाल्ने र कलर गर्न मात्रै बाँकी छ, अबको दुई चार दिनपछि बाटो खुल्छ,’ उनले भने ।’

सडक विभागले दुई महिनामा काम सक्नेगरी डीजी प्रकाश कन्सक्ट्रक्सनलाई सो सडक बनाउन जिम्मा दिएको थियो । यो सडक निर्माणको लागि सडक विभागले भदौको पहिलो साता ठेक्का आह्वान गरेको थियो । जसमा सडक निर्माणको लागि डिजी प्रकाश कन्सक्ट्रक्सनले ठेक्का पाएको थियो ।

डिजी कन्सक्ट्रक्सनले ४९ लाख ६३ हजार ६९४ रुपैयाँमा ठेक्का पाएको हो । सम्झौताअनुसार गत असोज १८ गतेबाटै काम सुरु हुनुपर्थ्यो । तर, ढिला गरी काम सुरु भयो । निर्माण कम्पनीले कार्तिक ४ गतेबाट मात्रै काम सुरु गरेको थियो ।

ठेक्का पाएलगत्तै दशैं सुरु भएको हुँदा त्यसपछि मात्रै काम सुरु भएको डिजी कन्सक्ट्रक्सनको भनाइ छ । निर्माण पक्षले खोलाभित्रको काम ढिलागरी सुरु भएपनि त्यसभन्दा बाहिरको काम भने निर्धारित समयअनुसार नै सुरु भएको दाबी गरेको छ ।

‘हामीले सडक निर्माण सम्पन गरी मंसिर १७ गते नै सडक विभागलाई हस्तान्तरण गर्‍याैं, विभागले फुटपाथको बाँकी काम पनि हामीलाई जिम्मा दिएको हुँदा त्यसलाई पनि निर्माण गर्दैछौं, अब काम लगभग सकिएको छ,’ कन्सक्ट्रनका कुशव ढुंगानाले भने ।

ठेक्का प्रक्रिया नै लामो हुने हुँदा सडक निर्माण ढिला सम्पन्न भएको उनको भनाइ छ । ‘भत्केको लामो समयमसम्म नबन्नुमा प्रक्रिया ढिला भएर हो । भत्किसकेपछि ठेक्काको प्रक्रिया हुन्छ, ठेक्का पाएपछि मात्रै काम सुरु हुने हो, यसले ढिला भएको हो ।’

किन समयमै बन्दैनन् सडक ?

काठमाडौं उपत्यकाभित्रैको कुरा गर्ने हो भने धेरै स्थानमा अहिले पनि खाल्डाखुल्डी छन्, जुन निर्माण हुन सकेका छैनन् । उपत्यका जहाँ दिनमा लाखौंको संख्यामा सवारीसाधन आवतजाव हुन्छ । समयमै आयोजनाहरू सम्पन्न नहुँदा सर्वसाधारणले सास्ती खेप्नुपर्छ नै साथसाथै राज्यले पनि ठूलो आर्थिक घाटा बेहोर्नुपर्ने हुन्छ ।

उपत्यकालाई छाडेर त्यसभन्दा बाहिरका सडकको स्थिति झन् नाजुक छ । ती सडकहरु वर्षौसम्म नबनेका थुप्रै उदाहरणहरू छन् । पूर्वाधारविद् रामबहादुर घिमिरे लगानीको सुनिश्चिता नहुनु, बजेटिङको समस्या र काम गर्ने प्राविधिक दक्ष टिम नहुँदा सडक आयोजनाहरू ढिला गरी सम्पन्न हुने गरेको बताउँछन् ।

अर्को कारण निर्णय प्रक्रियाहरू पनि झन्झटिलो भएको हुँदा ढिला हुने पूर्वाधारविद घिमिरेको भनाइ छ । ‘आयोजना निर्माण हुनुअघि विभिन्न प्रक्रिया पूरा गर्नुपर्ने हुन्छ, जुन विभिन्न निकाय भएर निर्णय हुन्छ । स्थानीय सरकार, प्रदेश, विभाग, अर्थमन्त्रालय सबैतिर जाँदा प्रक्रिया लम्बिन्छ । जसले समयमै सम्पन्न हुँदैन । जसले गर्दा निर्माणको लागत पनि बढेर जान्छ,’ उनले भने ।

समयमै निर्माण आयोजना सम्पन्न नहुँदा त्यसको असर देशको अर्थतन्त्रमा पर्ने उनको भनाइ छ । ‘काठमाडौं उपत्यकामा विभिन्न उद्देश्यले देशभरबाट मान्छेहरू आएका हुन्छन्, यही उपत्यकाभित्र आधा घण्टामा पुग्ने बाटो निर्माण नहुँदा २ घण्टा लाग्ने बाटो भएर यात्रा गर्नुपर्ने हुन्छ, यसले एकातिर समयको खर्च हुन्छ, अर्को धुलो धुँवाले स्वास्थ्यमा ठूलो असर पर्न जान्छ,’ पूर्वाधारविद घिमिरेले भने ।

समयमै सडक निर्माण सम्पन्न नहुने अर्को कारण मल्टिपल-अपरेटर हो । सिंगल अपरेटर बनाउन सके समयमै आयोजना सम्पन्न हुन सहज हुने उनी बताउँछन् । त्यसबाहेक समयमै भुक्तानी नहुँदा काम सक्न समय लाग्छ । काम गर्ने टिम पनि गुणस्तरीय र अनुभवी हुनुपर्छ ।

‘नेपालमा दक्ष प्राविधिक जनशक्ति कम भएको पूर्वाधारविद घिमिरे बताउँछन् । निर्माण आयोजनामा सिकारु कर्मचारी हुन्छन् । तर, उपकण सञ्चालक त्यहीअनुसार राख्नुपर्छ । त्यसो भयो भने आयोजना छिटो सम्पन्न हुन्छ,’ उनले भने ।

पूर्वाधारविद् श्रीराम ढकाल बिग्रेका, भत्केका या नयाँ सडक निर्माण समयमै सम्पन्न हुन नसक्नुमा संरचनात्मक समस्यालाई जोड दिन्छन् । पूर्वाधार विकास प्रणालीमा भएको संरचनात्मक समस्या समाधान हुन सके सडक आयोजनाहरू समयमै निर्माण हुने उनको भनाइ छ ।

‘चाहेर पनि समयमै सडक निर्माण सम्पन्न गर्न नसक्नु हाम्रो संरचनाले असर गरेको छ । भत्केका, बिग्रेका मर्मतसम्भार समयमै गर्न प्रणालीको विकास हुनुपर्छ,’ उनले भने, ‘यस्ता भत्केका सडक मर्मतसम्भारको प्रक्रिया पनि अलि लामो नै हुन्छ । हामीसँग खरिद ऐन अन्तर्गत सम्बन्धित निकायले काम गर्न ठेक्का आह्वान गर्छन् । ठेक्का आह्वानमा पनि समय लाग्छ । ठेक्का पाउनेले पनि चुस्त दुरुस्त बनाउँछ भन्ने प्रणाली छैन ।’

पूर्वाधारविद् ढकाल मर्मत सम्भारका आयोजनाहरू तत्काल सम्बोधन गर्न त्यहीअनुसारको फ्रेमवर्क बनाउनुपर्ने र प्राथमिकताको आधारमा काम गर्दा यस्ता समस्या सम्बोधन हुने विचार राख्छन् । उनका अनुसार विश्वमा यस्तो अभ्यास भएपनि नेपालमा भने परम्परागत प्रणाली नै अपनाउँदै आएका छन् ।

यसबाहेक पूर्वाधारविद ढकाल समयमै नियमन तथा समन्वय नगर्दा आयोजना ढिला हुने बताउँछन् । प्रणालीको विकास गर्ने, सम्झौता मोडल स्मार्ट बनाएर सक्षम तथा दक्ष जनशक्तिले काम गर्ने हो भने समस्या विस्तारै हल हुँदै जाने उनको भनाइ छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

घरजग्गालाई उद्योगको मान्यता दिन माग, विदेशीले अपार्टमेन्ट किन्न पाउने व्यवस्था गर्न जोड

बुटवल-बर्दघाट २२० केभी प्रसारण लाइन निर्माण सम्पन्न, १२ सय मेगावाट विद्युत् भार बोक्न सक्ने

बढ्यो मस्कको सम्पत्ति, ४०० अर्ब डलर पार गर्ने पहिलो व्यक्ति

अन्तर बैंक ब्याजदर ह्वात्तै घट्यो, पौने ७ खर्ब लगानीयोग्य रकम

यस्तो छ देशको पछिल्लो समयको आर्थिक अवस्था

४ महिनामा ५ खर्ब २१ अर्ब रेमिट्यान्स भित्रियो