काठमाडौं । स्थायी घर झापा भई हाल काठमाडौं बस्दै आएका निर्मल तामाङ आजभन्दा दुई वर्षअघि विदेश जाने सोंच बनाइरहेका बेला उनकै साथीमार्फत एक जना एजेन्टसँग कुरा हुन थाल्यो । निर्मलका साथीले अनलाइनमार्फत विदेश जाने कन्सल्टेन्सीबारे थाहा पाएका थिए । त्यही कुरा निर्मललाई पनि सुनाएका थिए ।

दुवई पठाइदिन्छु भनेर मुकेश सापकोटा भन्ने एजेन्टले उनीसँग सुरुमा ५० हजार जम्मा गर्न भने । बेरोजगार भएर बस्नुभन्दा विदेश गएर केही गर्छु भन्ने सोंचले एजेन्टलाई विश्वास गरेर ५० हजार रुपैयाँ खातामा जम्मा गरे । निर्मलले एजेन्टले भनेअनुसार पैसा जम्मा गर्दै गए । उताबाट भिसासमेत पठाएको थियो । भिसा पठाएको डेढ महिनापछि ‘प्लेन टिकटको लागि थप पैसा जम्मा गर, अब छिट्टै नै उडान हुन्छ’ भनेपछि उनले थप पैसा जम्मा गरे ।

निर्मलले जम्माजम्मी डेढ लाख रुपैयाँ खातामा जम्मा गरे । छिट्टै उडान हुन्छ भनेर पैसा लिएको एजेन्टले दुई दिन, तीन दिन, हप्ता दिन, १० दिन भन्दै महिना दिन झुल्याए । उनले पछि मात्रै आफूलाई आएको भिसा नक्कली भन्ने थाहा पाएपछि ठगिएछु भन्ने निष्कर्षमा पुगे।

सुरुसुरुमा ह्वाट्एपमार्फत कुराकानी गर्ने मुकेशले पछि विस्तारै कुरा गर्न छाडेको सुनाए । विदेश छिट्टै उडाइदिनुपर्‍यो भन्दा उल्टै ‘केही समय कुर, नत्र तिमीहरुको काम गर्दिनँ, पैसा नि दिन्नँ’ जस्तो अस्वाभाविक कुरा गर्न थालेको उनले बताए ।

केही सीप नलागेपछि अन्तिममा निर्मल र उनका अन्य साथीहरू मिलेर वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी दिन पुगे । तर, उजुरी दिएको डेढ वर्ष बित्दा पनि उनले न्याय पाउन नसकेको दुखेसो गरे ।

‘विभागमा निवेदन दिएको डेढ वर्ष भइसक्यो । तर, हामीजस्तो साधारण मान्छेले न्याय नपाउँदो रहेछ,’ उनले भने, ‘ठगी गर्ने मान्छे देश बाहिर छ, बाहिर भएको मान्छेलाई कसरी ल्याउनु भनेर विभाग पन्छिन खोज्छ ।’

स्थायी घर स्याङ्जा भई हाल काठमाडौं बस्दै आएका मोहन रुचालको पनि पीडा उस्तै छ । यसभन्दा अघि वैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएका रुचाल पुनः विदेश जाने तयारीमा थिए । त्यसैक्रममा उनले सामाजिक सञ्जालमा विदेश पठाइदिने कन्सल्टेन्सीबारे थाहा पाए । सुरुमा पैसा नलाग्ने भनेपछि उनले उक्त कन्सल्टेन्सीमा विदेश जाने प्रक्रिया अघि बढाए ।

सुरुमा पैसा लाग्दैन भनेपनि यो कागज र त्यो कागजपत्रको लागि भनेर पैसा माग्न थाले । उनले होला नि त भनेर खातामा पैसा जम्मा गर्दै गए । उताबाट टिकट पनि आयो, तर बुझ्न जाँदा नक्कली रहेछ भन्ने थाहा पाएपछि आफू ठगिएको निष्कर्षमा पुगे उनी । त्यसपछि उनले आफ्नो पैसा फिर्ता गर्न दवाब दिए । तर उनको पैसा फिर्ता भएन । सुरुसुरुमा पैसा फिर्ता हुन्छ, भनेर सम्पर्कमा रहिरहेका एजेन्टले पछि आफूलाई ब्लक गरेको मोहनले सुनाए ।

बैतडीका नविन विष्टलाई उनकै फुपूको छोरा (दाई) ले विदेश जाने भए सर्भियाका लागि कुरा आएको छ, जाने हो भनरे प्रस्ताव राखे । उनको दाईलाई पनि गाउँकै एक जना करण महराले ‘विदेश जाने भए सर्भियाबाट भिसा पठाइदिन्छ मान्छे खोजिदिनु’ भनेका थिए । महराका आफ्नै भतिजसमेत सर्भिया जानका लागि प्रक्रिया गरिरहको हुँदा नवीनले महरामार्फत विदेश जाने प्रक्रिया अघि बढाए । महराले पैसा जम्मा गर्नुपर्छ, त्यसपछि प्लेन टिकट आउँछ भनेर आश्वासान दिएको सुनाउँछन् उनी ।

उनका अनुसार उनीसहित अन्य तीन जनाले साढे पाँच लाखको दरले झण्डै २२ लाख पैसा विदेशी एजेन्टको नाममा पैसा जम्मा गरेका थिए । एक हप्तामा उडान हुन्छ भनेर भनेका महराले एक महिना बित्दा पनि विदेश पठाउन सकेनन् । उता विदेशी एजेन्ट पनि सम्पर्कविहीन भएको उनले बताए । नजिकको चिनजान आफन्तको विश्वासमा पैसा जम्मा गर्दा आफू ठगिन पुगेको नवीन सुनाउँछन् ।

एजेन्टले पैसा फिर्ता गर्छु भनेर कागजपत्र गरेको हुँदा त्यही फिर्ता हुने आशमा छन् उनी । माथि प्रस्तुत गरिएका ठगीका घटना प्रतिनिधि उदाहरण मात्रै हुन् । पछिल्लो केही वर्षयता वैदेशिक रोजगारमा ठगिनेको संख्या वृद्धि हुँदै गएको छ ।

पाँच वर्षमा पाँच गुणाले बढ्यो ठगीका उजुरी

पाँच आर्थिक वर्षमा वैदेशिक रोजगारी ठगी पाँच गुणाले बढेको छ । वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्यांकअनुसार पाँच आर्थिक वर्षमा १६ हजार ३०४ उजुरी दर्ता भएका छन् । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा वैदेशिक ठगीका उजुरी घटेको देखिन्छ भने बाँकी आवमा बढ्दै गएको छ । उक्त आवमा कोभिड महामारीको कारण घटेको विभागले जनाएको छ ।

पछिल्लो समय विदेश जाने लहडले पनि ठगीका घटनाहरू बढ्दै गएका हुन् । आव २०७६/७७ मा १ हजार २५५ ठगीका उजुरी दर्ता भएको थियो । आव २०८०/८१ मा आइपुग्दा उजुरीको संख्या ७ हजार ७६३ पुगेको छ । यो विभागमा ठगिए भनेर दर्ता भएका उजुरीहरू मात्रै हुन् । कतिपय नेपालीले आफू ठगीमा परे पनि उजुरी नगर्ने हुँदा यो संख्या अझ बढी हुनसक्ने विभागका निर्देशक (सूचना अधिकारी) गुरुदत्त सुवेदी बताउँछन् ।

सूचना अधिकारी सुवेदीले पछिल्लो समय संस्थागत उजुरीभन्दा व्यक्तिगत ठगीको उजुरी धेरै आउने गरेको जानकारी दिए । उनका अनुसार वैदेशिक रोजगारीमा पठाउने अनुमति नभएका तैपनि विदेश पठाइदिन्छु भनेर ठगी गरिरहेका हुन्छन् ।

त्यस्तै, गाउँघरका एजेन्ट, शैक्षिक परामर्श दिन खोलेका कन्सल्टेन्सीहरू, टिकट बेच्ने काम गर्ने ट्राभल एजेन्सीहरू, कतिपय विदेशबाटै टिकटक, फेसबुकजस्ता सामजिक सञ्जालमार्फत ठगी हुने गरेको उनले बताए ।

विभागको तथ्यांकअनुसार आव २०८०/८१ मा दर्ता भएका ७ हजार ७६३ उजुरीमध्ये २ हजार ९१६ व्यक्तिगत उजुरी छन् । त्यस्तै, १ हजार ४४२ संस्थागत र प्रहरीमा ३ हजार ४०५ उजुरी दर्ता भएका छन् ।

विभागमा दर्ता भएका कुल उजुरीमध्ये तीन हजार ८३७ फस्र्योट भएका छन् । ती उजुरीमा ३० करोड ९३ लाख ८९ हजार रुपैयाँ बराबरको क्षतिपूर्ति भराइएको छ । यीमध्ये ५४१ उजुरी मेलमिलापबाट टुंग्याइएको छ ।

६ महिनामा २ हजार बढी मुद्दा

वैदेशिक रोजगार विभागमा चालु आव २०८१/८२ को ६ महिनामा २ हजार १४६ मुद्दा दर्ता भएका छन् । जसमध्ये व्यक्तिगत ठगीका उजुरी २ हजार १६ छन् । ठगीका उजुरीमध्ये २९७ उजुरीमा मिलापत्र भएको छ भने ९८ उजुरी अदातलमा दायर भएको छ । विभागमा दर्ता भएका उजुरीमा १९ करोड ६७ लाख ९९ हजार रुपैयाँ बराबरको क्षतिपूर्ति भराइएको छ ।

विभागमा दर्ता हुन आउने संस्थागत उजुरीमा विदेशमा विरामी पर्यो उद्धार गर्दिनुपर्यो, बढी सेवा शुल्क लियो, भनेअनुसार तबल पाइएन, ओभर टाइमको पैसा पाइएनलगायत गुनासो आउने गरेको सूचना अधिकारी सुवेदीले बताए । विभागमा आएका यस्ता गुनासोहरूलाई मेनपावर कम्पनीसँग समन्वय गरेर समाधान गर्दै आएको उनको भनाइ छ ।

संस्थागत माध्यमबाट विदेश जाँदा अनिवार्य श्रम स्वीकृति लिनुपर्छ । त्यस्तै, बीमा पनि अनिवार्य गर्नुपर्छ । बीमाको हकमा भने विभागमा त्यस्तो खासै गुनासो नआउने सूचना अधिकारी सुवेदी बताउँछन् ।

ठगीको शिकारमा यूरोप जान खोज्नेहरू

पछिल्लो समय युवाहरूको आकर्षक श्रम गन्तव्य युरोपियन मुलुक बन्दै गएको छ । विभागमा दर्ता भएका उजुरीहरू हेर्दा धेरैजसो युरोप पठाउने नाममा ठगी भइरहेको छ । युरोपका विभिन्न देश- माल्टा, रोमानिया, ग्रिस, बेलायत, पोर्चुगललगायत देशमा पठाउने नाममा युवाहरू ठगीमा परेको विभागको तथ्यांक छ । त्यस्तै, क्यानडा, अमेरिकाजस्ता देशमा पठाउँछु भन्दै ठगी गरेको पाइएको छ ।

कतिपय जानजान र कतिपय प्रलोभनमा परेर ठगीमा पर्ने गरेको सूचना अधिकारी सुवेदी बताउँछन् । उनका अनुसार ठूलो रकमको ठगी जानजान नै फस्ने गरेको छ । ‘नेपालमै राम्रो व्यवसाय गरेकाहरू, पढेलेखेकाहरू पचाशौं लाख खर्च गरेर अमेरिका, युरोप जाने भनेर जानजान पैसा फसाइरहेको देख्छु,’ उनले भने, ‘अवैधानिक कम्पनी वा एजेन्टले पूर्वी युरोपका मुलुकहरूमा राम्रो कमाइ हुने लोभ देखाइन्छ । युवाहरू पनि सजिलै विश्वासमा परेर मागे जति रकम दिन तयार हुनुहुन्छ । यसमा उहाँहरू सचेत हुनुपर्ने देखिन्छ ।’

उजुरी सम्बोधन

वैदेशिक रोजगारीमा ठगी भयो भन्दै विभागमा उजुरी दिए पनि त्यसको सम्बोधन नहुने पीडितहरूको गुनासो छ । सूचना अधिकारी सुवेदी व्यक्तिगत ठगीको उजुरीमा प्रक्रिया लामो हुने हुँदा समय लाग्ने बताउँछन् ।

‘व्यक्तिगत ठगीको प्रक्रिया लामो हुन्छ । उहाँहरूले उजुरी दिइसक्नुभएपछि पक्राउ अनुमति दिइन्छ, पक्राउ भइहाल्यो भने हामीले ३० दिन हो थुन्न पाउने, त्यसपछि अदालतमा पेश गरिन्छ,’ उनले भने, ‘पक्राउ अनुमतिपछि मान्छे पक्रिन सकेन भने लामो मुद्दा लामो समयसम्म जान सक्छ । विदेशमा भएको मान्छेलाई झिकाउन समय लाग्छ ।’