काठमाडौं । झ्याप्प दारी, लामो कपाल झट्ट हेर्दा सन्यासी जस्तो देखिने । जोरुवादी बुद्धत्वलाई अगाल्ने आफूलाई नव सन्यासी हुँ भनेर दावी गर्ने उम्दा व्यवसायी । जसले कहिले पनि जागिर खाएन, सरकारले व्यवसाय नै नमानेको व्यवसाय शुरु गरेर देशमै स्थापित व्यवसाय बनायो । उनकै मेहनतले राजनीतिज्ञले खर्च चलाउन घरको बुइगलमा पाल्ने गरेको कुखुरा आज देशकै नामी व्यवसाय बन्यो ।  त्यतिमात्र होइन अण्डा र मासुमा देशलाई आत्मनिर्भर बनाउन समर्पित भएर एक पछि अर्को व्यवसाय विस्तार गर्दै गयो ।

जीवनको कुनै कालखण्डमा ध्यान मात्रै गरेर बसे पनि सामाजिक कर्मलाई जोरुवादी बुद्धत्वको मार्गअनुरुप कर्म  गर्दै आजको पूर्ण मानव भएर बाच्न सिक्ने प्रयासरत चिन्तक ।  सरकारले अण्डा र मासुमा आत्मनिर्भर बनाउने अभियान चलाइ रह्दा १५ वर्ष अघि नै देश आत्मनिर्भर भएको दावी गर्ने आध्यात्मिक व्यक्तित्व हुन् ‘गुणचन्द्र विष्ट’ । यो नाम उनलाई बाबु आमाले दिएको नाम हो । उनी नव अध्यात्मवादी भएकाले समाजले उनलाई अर्कै नामले चिन्छ ‘स्वामी कृष्णानन्द भारती’ ।

१५ वर्षको उमेरमै खाद्यान्न व्यवसाय संचालन गरेर अनुभव बटुलेका विष्टले आफ्नो जीवनको महत्वपूर्ण कालखण्ड १२ वर्ष ध्यानमा व्यथित गरे । अहिले विष्ट पोल्ट्री क्षेत्रका सफल, कुशल व्यवसायीका साथै अध्यात्मिक चिन्तक पनि हुन् । दैनिक दुई घण्टा ध्यानमा वित्छ उनको  । सायद सही व्यवस्थापनले होला उनले व्यवसाय संचालन गर्दा कुनै तनाव लिनु परेन, आफै एक रफ्तारमा चलिरह्यो । व्यवसाय संचालन गरेको केही वर्षमा नै एक पछि अर्को व्यवसाय थपिदै गए । आध्यात्म र व्यवसायलाईसँगै हिडाउने ऊर्जा पाएर होला सायद व्यवसाय शुरु गरेको ३ वर्षमा नै सफलता पनि मिल्यो उनलाई । कहिले पछि फर्केर हेर्नु परेन ।

अहिले उनीसँग ह्याचरी, ग्यास, अर्गानिक मल, एग्रोभेट, हाउजिङ, मेटल गरी १४ वटा व्यवसाय छन् । यी सबै व्यवसायलाई अविनाश समूहले ह्याण्डिल गरिरहेको छ । सम्भवतः उनलाई आफ्नो व्यवसायमा भएको लगानी समेत थाहा छैन । तर, बैंकको ऋण करिब ८ अर्ब रुपैयाँ भएको भने उनलाई हेक्का छ ।

१५ वर्षको उमेरमा शुरु गरेको खाद्यान्न व्यवसायमा विष्टले ५ वर्ष बिताए । ‘पछि वाक्क लाग्यो, छाडी दिएँ,’ उनले भने । त्यसपछि अध्ययनमा लागेका उनले लामो कालखण्ड ओशोको ध्यानमा बिताए र जोरुवादी बुद्धत्वको मार्ग अपनाए ।

सानैमा व्यवसाय गर्दा ढाट्नु पर्छ, उपभोक्तालाई ठग्नु पर्छ भन्ने उनको बुझाइ थियो । पछि व्यवसाय भनेको त्यो होइन रहेछ भन्ने बुझे । व्यवसाय गर्न चोर्न, ढाट्न केही पनि गर्न पर्दैन, उपभोक्ता प्रति इमान्दार भए पुग्छ, उत्सुकता देखाउँदै भने । उनका अनुसार उपभोक्ताले तिरेको पैसाको पूर्ण सन्तुष्टि दिलाउन सक्नु नै कुशल व्यवसायीको पहिचान हो ।

उपभोक्तालाई सही सन्तुष्टि दिन सकिएन भने उसले सही व्यवसाय गरिरहेको हुँदैन भन्ने उनको दूरगामी चिन्तन छ । ‘यदि व्यवसायीले त्यसो गर्न सकेन भने उसले व्यवसायीको नाममा ठगी गरिएको छ भनेर बुझ्नुपर्छ, उनी भन्छन्  ‘यो गेरु वस्त्रभित्रको चोडा कपडा हो ।’

‘मैले ३० वर्षअघि ह्याचरी व्यवसाय शुरु गरेको हुँ । त्यतिबेला व्यवसाय भन्ने नै थिएन । उत्पादकको तर्फबाट आम ग्राहकलाई पूर्ण सन्तुष्टि दिन खोजेको छु,’ उनले भने । मेरो उत्पादन उपभोग गर्ने उपभोक्तालाई उत्पादित वस्तुको सबै गुण थाहा हुन्छ भन्ने पनि हुँदैन । तर, उपभोक्तालाई मूल्य अनुसारको वस्तु दिन सक्नु नै मेरो धर्म हो । गुणस्तरीय उत्पादन दिइरहेको छु,’ उनी भन्छन् ।

त्यति बेला पोल्टी व्यवसाय अण्डामा मात्रै सीमित थियो । अण्डापछिको बूढो पोथी नै(लेयर्स) मासुको लागि प्रयोग हुने गर्थ्याे । बोइलर थिएन । पछि अण्डा र मासुका लागि छुट्टाछुट्टै व्यवसाय शुरु भयो । थुप्रै कम्पनी थपिए । नाम थपिए ।

व्यवसाय शुरु गरेको तेस्रो वर्षमा नै सफतला हासिल गरेका उनले व्यवसायको लागि त्यति मेहनत नगरेपनि सफलता भने एक पछि अर्को थपिदै गए । ‘व्यवसाय शुरु गरेपछि कहिले फर्केर हेर्न परेन, सधै सन्तुष्टी प्राप्त भइरह्यो ।’

३० वर्ष अघि पोल्ट्री व्यवसायलाई एकदमै साधारण व्यवसायको रुपमा लिने गरिन्थ्यो, सहयोगी व्यवसायको रुपमा । राजनीति गर्नेले खर्च जुटाउन घरको बुईगलमा कुखुरा पाल्ने गरेका थिए । व्यवसाय भन्ने नै थिएन । करिब ५० को दशको पूर्वार्द्धमा यो व्यवसायको रुपमा शुरु कुखुरापालन । यसअघि अण्डा र मासुका लागि उपभोक्ता आफैले कुखुरा पाल्ने प्रचलन थियो ।

‘सरकारले जे भने पनि नेपाल १५ वर्ष अघिनै अण्डा र मासुमा आत्मनिर्भर भइसकेको छ । सरकारको तथ्यांकमा कुखुराको तथ्यांक कम छ’ उनले भने-‘सरकारले ३ वर्ष अघि एक वर्षमा अण्डामा आत्मनिर्भर बनाउने भनेको दोस्रो वर्ष अण्डाको उत्पादन ३० प्रतिशतभन्दा बढीले घट्यो ।’

अण्डाको गुणस्तर साधारण उपभोक्तालाई थाहा हुँदैन । यद्यपी अण्डा फोडेर राख्दा पहेँलो भाग डल्लो बस्नु पर्छ । अण्डाको पहेँलो भाग र्याल्ल भयो भने खान हुँदैन । अण्डाबाट पानी पनि छुटिन हुँदैन । पानी छुट्टिएको अण्डा खाँदा मानवलाई असर गर्ने सम्भावना बढी रहन्छ ।
विदेशमा लेवलिङ नगरी बजारमा लानै पाइदैन । कतिदिनसम्म खान मिल्छ त्यो सबै स्पष्ट हुुनपर्छ भन्दै उनले अण्डाको गुण चिनाए ।

अण्डा फोडेर राख्दा पहेँलो भाग डल्लो बस्नु पर्छ । अण्डाको पहेँलो भाग र्याल्ल भयो भने खान हुँदैन । अण्डाबाट पानी पनि छुटिन हुँदैन ।

नेपालमा अण्डामा लेभलिङ अविनाश ग्रुपले मात्रै गरेको छ । युरोप-अमेरिकाको कन्डिशनमा उत्पादन भएको मितिले एक महिनासम्म अण्डा खान हुन्छ । अण्डा खान हुने/नहुने अवस्थाको निर्धारण स्टोर गर्ने स्थानमा भर पर्छ । तातो स्थानमा अण्डालाई राख्नु हुँदैन । कन्टामिनेशन हुन सक्छ । कुखुरा रोगी छ, गर्मीमा केही दिन राख्नु पर्यो भयो भने यसमा सोच्नु पर्ने हुन्छ-उनले भने ।

फ्रेस अण्डा हातमा पर्यो भने दुई महिनासम्म यसको गुणस्तर घट्दैन र फ्रिजमा अण्डा राख्दा यसको गुण घट्दैन । सामान्यतया उत्पादन भएको मितिले हामी एक साताभित्र अण्डा बिक्री गर्ने गरी बजारमा पठाउँछौं । चिसो मौसममा काठमाडौंमा दुई महिनासम्म फ्रिजमा नराखी पनि अण्डा खान मिल्छ, तर हामी उत्पादकले त्यसो भन्दैनौ, उनले भने ।

अविनाश ग्रुपले अहिले अण्डाको ६ प्रकारले ग्रेडिङ गर्दै आएका छ । अब आउने नयाँ मेशिनले १२-१३ प्रकारबाट अण्डाको ग्रेडिङ गर्न सक्छ । कलर र साइजअनुसार अण्डाको ग्रेडिङ हुन्छ । खानको लागि अण्डाको कलरले कुनै रुलिङ गर्दैन । साइजले पनि फरक पार्दैन । यद्यपी ब्राउन एग भयो भने खानको लागि अझ उपयोगी मानिन्छ ।

अण्डा सहित मासुको गुणस्तर पनि फार्म र मासु काटेर राख्ने ठाउँमा भर पर्छ । अण्डाभन्दा मासुमा समस्या छ, अण्डामा भन्दा मासुमा कन्टामिनेशन हुने सम्भावना बढी हुन्छ । तर, पनि नेपाली परिवेशमा अन्यको मासुभन्दा कुखुराको मासु सफा मानिन्छ । असर पनि परिवेश र परिस्थिति अनुसार फरक हुन्छ ।

आज पनि सरकारले पोल्ट्री व्यवसायका लागि सप्ठ्यारो केही पनि गरिदिएको छैन । बरु थुप्रै ठाउँमा अप्ठ्यारो पारिदिएकोे छ । अनावश्यक कर लगाएको छ । नीति नियममा सहजीकरण छैन ।

अविनाश ग्रुपले अहिले अण्डाको ६ प्रकारले ग्रेडिङ गर्दै आएका छ । अब आउने नयाँ मेशिनले १२-१३ प्रकारबाट अण्डाको ग्रेडिङ गर्न सक्छ ।

नयाँ नीति बनाउनु पर्नेमा अहिलेसम्म ठोस निर्णय हुन सकेको छैन । बनेको नीतिको कार्यान्वयन अवस्था फितलो छ । क्यारेन्टाइन ऐन पुरानो भइसक्यो । धेरै संशोधन गर्नु पर्छ । ऐन आएको ३ वर्षमै संशोधन गर्नुपर्छ भनिएको थियो । समय सापेक्ष ऐन, नीति नियम बनाइनु पर्छ भन्ने हाम्रो आवाज हो । दण्ड सजायको राम्रो व्यवस्था हुनुपर्छ । कुखुरापालन, फार्मिङ, ओसार पसारलगायतका सबै व्यवसायिक इकाइको नीति बन्नुपर्छ । सरकारले व्यवसायको प्रोटेक्स गर्नु पर्दैन । प्रोटेक्सले व्यवसायको प्रगतिमा बाधा पुर्याउँछ, उनी भन्छन् ।

कुनै पनि चिज भित्र्याउनु अघि सरोकारवालासँग छलफल नगरी राणा शासनको बेलाको जस्तो रुलिङ गरेर ऐन, नीति नियम ल्याउने सरकारी रबैया उनलाई पच्दैन । एन्टिबाइटिक कुखुरालाई दिनु उपयुक्त हो कि होइन । अनि त्यो कुखुरालाई खुवाएको एन्टिबाइटिकले मानव जीवनलाई असर गर्छ कि गर्दैन, खोइ सरकारले यसमा ध्यान दिन सकेको ? उनले प्रतिप्रश्न गर्छन । खराब गरेको छ भने सरकारले गलत चिज उत्पादन गर्न दिनु भएन । । कुखुरापालनमा एन्टिबाइटिकको विषय हियूमरको रुपमा फैलाइएको छ । मासु खाएर भन्दा तरकारीलगायतका अन्य वस्तुको सेवनबाट बढी हानी पुगेको ठहर छ । माटोको अवस्था विषादीको प्रयोगले विगारी सकेको छ । तरकारीबाट आम उपभोक्ताले सिधै विषादी खाइरहेका छन् ।

पोल्ट्रीमा त्यस्तो छैन,’ उनले भने ‘बर्ड फ्लू ठूलो रोग होइन ।’ यो एक किसिमको रुघाखोकी हो । व्यवयासीलाई पनि आफ्नो जीवन त्यतिकै प्यारो हुन्छ, व्यवसाय प्यारो हुँदैन । ज्यान नै जोखिममा राखेर म किन व्यवसाय गर्छुु, उनी भन्छन्- ‘व्यवसायीले त अझै जिउँदै कुखुरा समात्नु पर्छ ।’

यस्तो अवस्थामा अण्डा र मासुमा आत्मनिर्भर भइरहन वार्षिक १० देखि १५ अर्ब लगानी थपिनु पर्ने उनले बताए ।

उनको पोल्ट्री व्यवसायमा मात्रै ३ सय जनाभन्दा आवद्ध छन् । उनीहरूको सुरक्षाका दायित्व मेरो हो । हुनेसम्म सुरक्षा दिनु  पर्नेमा उनी सहमत पनि छन् । उपभोक्ताको चूलोमा त मरेको वा मारिएको मासुमात्रै पुग्छ । उपभोक्ताले पनि आफ्नो सेन्स प्रयोग गर्नुपर्छ । यो नचाहिदो हियुमर फैलाएर उपभोक्तालाई अन्योलमा पार्ने काम भइरहेको छ । उपभोक्ताले अरुलाई दोष दिनुभन्दा आफै सचेत हुनुपर्ने उनको तर्क छ ।

सरकारले व्यवसायीलाई गाह्रो पर्दा सहयोग गर्दैन

सरकारले व्यवसायीलाई गाह्रो पर्दा सहयोग नगरेको उनको अनुभव छ । नेपालको उत्पादनले कुखुरालाई दाना बनाउन मकैले पुग्दैन । भारतमा मकै छैन । त्यहाँबाट ल्याउँदा ५ प्रतिशत भन्सार तिरे पुग्थ्यो । तेस्रो मुलुकबाट आयात गर्दा १० प्रतिशत भन्सार तिर्नुपर्छ । भटमास नेपालमा हुँदै हुँदैन । घरेलु उत्पादनलाई जोगाउने नाममा सरकारले नचाहिदो कर लगाएर व्यवसायलाई धरापमा पारेको छ, उत्पादन लागत बढाएको छ । प्रतिस्पर्धी क्षमता घटाएको छ । घरेलु उत्पादनलाई सुरक्षा गर्ने नाममा व्यवसायीलाई वास्तै नगरको उनको गुनासो छ ।

यस्तो अवस्थामा अण्डा र मासुमा आत्मनिर्भर भइरहन वार्षिक १० देखि १५ अर्ब लगानी थपिनु पर्ने उनले बताए । यो व्यवसायमा चुनौती छ । अण्डा र मासुको मूल्य तलमाथि हुनुको मुख्य कारण माग तथा आपूर्ति नै हो ।

व्यवसायीले अहिले हाई कष्टका अण्डा उत्पादन गरिरहेका छन् भने अर्को मार्केटमा तीन लेयर छ । उत्पादन लागत र मध्यस्तकर्ताको तीन लेयरलाई काटेर एक लेयरमा झार्न सके अहिलेकै अवस्थामा ११ रुपैयाँमा अण्डा र साढे दुई सय रुपैयाँमा उपभोक्तालाई मासु खुवाउन सकिन्छ । उपभोक्तालाई सस्तोमा अण्डा र मासु खुवाउन मध्यताको लेयर घटाउन व्यवसायी लागि परेका छन् । सरकारले करमा केही छुट दिए व्यवसायीले साढे ८ रुपैयाँमा अण्डा उत्पादन गर्न उनको हिसाव छ ।

व्यवसाय गर्दा धेरै नाफा हुनु उचित हुँदैन । बढी नाफा भयो भने उसले चाहिने नचाहिने ठाउँमा खर्च गर्छ र सधै त्यहि अनुसार नाफा खोज्छ, जुन हुदैन।  व्यवसायलाई दीर्घकालीन रुपमा स्थापित गराउन बढी नाफा हुनु राम्रो संकेत नभएको बताउँदै उनले भने-‘आफूले गरेको कामबाट रिर्टन मिल्छ कि मिल्दैन त्यो भने अवश्य हेर्नुपर्छ ।’

अविनाश ग्रुपले नेपालमा पहिलो पटक अर्गानिक मल उत्पादन गर्दै छ । अबको दुई-तीन महिनामा अविनाश प्रडक्टको रुपमा बजारमा आउँछ ।

दैनिक डेढ करोडको दाना खाने नयाँ पोल्ट्री फर्म अबको दुई वर्षमा

अविनाश ग्रुपको तीन वटा पोल्ट्री फर्म छ । एउटा फार्ममा १.८ र अर्को दुई वटामा ०.५-०.५ मेगावाट विद्युत खपत हुन्छ । सातामा डेढ करोडको दाना उनी कुखुरालाई खुवाउँछन् । अब दुई वर्षमा दैनिक डेढ करोडको दाना खपत हुने ठूलोे फर्म खुल्दैछ,’ उनले भने ।

नेपालमा दुई सयभन्दा बढी ह्याचरी उद्योग छन् । एक सयभन्दा बढी दाना उद्योग छन् । दुई खर्बको हाराहारीमा लगानी छ । प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रुपमा करिब १५ लाखले रोजगारी पाइरहेका छन् । अहिले उनीसँग एक दर्जनभन्दा बढी व्यवसाय छन् । अर्बौको लगानी छ । १ हजार जनाले भन्दा बढीले रोजगारी पाएका छन् । जीडीपीमा पोल्ट्रीमा करिब चार प्रतिशत योगदान रहेको विष्टले बताए ।

अविनाश अर्गानिक मल दुई महिनाभित्र बजारमा
अविनाश ग्रुपले नेपालमा पहिलो पटक अर्गानिक मल उत्पादन गर्दै छ । अबको दुई-तीन महिनामा अविनाश प्रडक्टको रुपमा बजारमा आउँछ । चितवनमा यसको कारखाना छ । शुरुमा दैनिक करिब २० टन उत्पादन गर्ने कार्यकारी अध्यक्ष विष्टले बताए । २ वर्षभित्र प्रतिदिन दुई सय टन उत्पादन गर्ने गरी प्लान्ट जोड्न लागेको उनले जानकारी दिए । करिव २० करोडमा यो उत्पादन शुरु गर्न लागिएको हो ।

‘जोरुवादी बुद्धत्वको सिद्धान्तलाई पछ्याउने सन्यासी हुँ’

म ओशोका शिष्य हुँ । जीवनको कुनै कालखण्डमा ध्यान मात्रै गरेर बस्थे । मेरो समाधि वा सन्यासी भनेको जोरुवादी बुद्धत्व हो । आँट र साहसका साथ शान्त र सिर्जनशील भएर कर्म गर्न जोरुवादी बुद्धले मार्ग प्रशस्त गर्छ । जोरुवादी बुद्धत्वले समाजमा बसेर भौतिक सिर्जना गर्दै आजको पूर्ण मानव भएर बाच्न सिकाउँछ, उनी भन्छन्।

उनले ४३ वर्ष पहिला सन्यास लिएका हुन् । उनी त्यसकै नव सन्यास हुन् । सन्यास लिएपछि अन्यले कमन्डलु बोकेर हिड्छन्, तर विष्ट भने कर्ममा लागिरहे । उनलाई आज कर्मको फल पूर्ण रुपमा मिलेको छ ।

उनी भन्छन्-‘हामी मानव हुने क्षमता लिएर आएका छौ । म पूर्ण मानव बन्ने प्रयत्न गरिरहेको छु । एउटा जीविका र एउटा सोचका साथ अघि बढ्न खोजिरहेको छु ।’ समाजमा पद, पैसा र प्रतिष्ठा भएमा मानव सफल भएको मानिन्छ । तर, उनी त्यो सोच्दैनन् ।

म असन्तुष्ट नै छैन । सन्तुष्ट बन्न खोजेकै होइन । सबैभन्दा ठूलो दुःखको कारण अपेक्षा हो । अपेक्षा गरिएन भने दुःखी हुनु नै पर्दैन ।

दुई खुट्टे हामी र चार खुट्टेमा के फरक छ । सोच्न, सुखानुभूति दुबैले आ-आफ्नो तरिकाबाट गर्छन् । चार खुट्टे जे खोजिरहेको छ त्यो भन्दा फरक दुई खुट्टे खोज्छ । म को हुँ र के हुँ भन्ने पहिचान गर्न सिकाउने क्षमता मानवमात्रै छ ।

मान्छेको धर्म हुन्छ । देशको धर्म हुनुहुँदैन भनेर राष्ट्रलाई निरपेक्ष बनाइएको हो । धर्मको अर्थ नबुझेर ठूलो झगडा हुन्छ । माटो, पानी, आगोको आ-आफ्नै स्वभाव अनुसार धर्म छ ।

म असन्तुष्ट नै छैन । सन्तुष्ट बन्न खोजेकै होइन । सबैभन्दा दुःखको कारण अपेक्षा हो । अपेक्षा गरिएन भने दुःखी हुनु नै पर्दैन । दुःखको कारण अपेक्षा हो । हामीले सुख र दुःखको परिभाषा गर्न सकेका छैनौ । सबै पुगेपछि हुनेखानी भन्छौं ।

मैले करिब करिब सबै प्रकारका फिजिकल काम गरेको छु । मैले जिन्दगीमा जागिर खाइन । सोच नै गरिन । म जागिरमा अटाउनै सकिन । जागिर खानै पनि परेन । केटाकेटीमा व्यापार गरे । त्यसपछि पढ्न लागे । अनि सन्यासी भए ।

१२ वर्ष आश्रममा बसे । ओशोमा बसेर समय यो अवधि विताएको हुँ । ४ वर्ष काठमाडौंमा बसे । पोखरामा ७ वर्ष बसे । साढे नौ महिनामा पुनामा बसे । म दैनिक बिहान १ र बेलुका १ घण्टा अहिले पनि ध्यान गर्छु । म साधारण व्यवसायी हुँ । मैले कुनै व्यवसाय गर्ने रणनीति बनाएर अघि बढेकै होइन, त्यतिकै बने-उनले भने ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

ट्रम्पको नीतिले अमेरिकी व्यवसायी चिन्तित, व्यापारिक रणनीति बदल्दै चीन

चार महिनामा करिब १३ अर्बको विद्युत् भारत निर्यात, बाढीपहिरोले ३० अर्ब रुपैयाँको लक्ष्य प्रभावित

२२ अर्ब ऋणमा बनेको विमानस्थलमा बिजनेसविहीन, ६ खर्बको लगानी संकटमा

निर्जीवन बीमा कम्पनीको ईपीएस २५६ प्रतिशतसम्म घट्यो, लगानीकर्ताले कुन कम्पनी रोज्दा राम्रो ?

लघुवित्त घाटामा, राष्ट्र बैंकलाई दोष

गभर्नरको तलब १६ लाख, भत्ता ४८ लाख रुपैयाँ