पाटन दरवार क्षेत्र

समय आफ्नै गति अघि बढिरहेको थियो । मानिसहरु आ-आपनो काममा दौडधुप गरिरहेका थिए । सन् २०१९ लाई विदाइ गर्दै सन् २०२० को आगमनमा नयाँ वर्ष मनाउन आफ्नो विदाको योजना बनाउदै थिए मानिसहरु । त्यति नै बेला चीनको वुहान शहरका केही मानिसहरुमा रुघा, खोकी, ज्वरो आउन थाल्यो । त्यहाँका मानिसहरुले अघि पनि यस्तो भईरहने गरेकोले सामान्य रुपमा लिईरहेका थिए र उनीहरु स्वास्थ्यकर्मीहरुसँग सल्लाह लिएर औषधी सेवन गर्न थाले तर यस पटक निको भएन । उनीहरु झन् झन् थला पर्न थाले । केही मानिसहरुमा बिस्तार बिस्तार श्वास फेर्न पनि गाहृो हुन थाल्यो र केही मानिसहरु यहि कारणले मृत्युवरण पनि गर्न थाले । यसबाट स्वास्थ्य सेवा प्रदायक निकायहरु त्रसित र चिन्तित हुन थाले र यसको बारेमा अध्ययन गर्न थाले । मानिसहरुमा नयाँ कोरोना भाइरसको कारणले त्यस्ता लक्ष्यणहरु देखा परेका र यस भाइरसलाई सखापपारी निको बनाउन रोग लागेको ब्यक्तिको रोग प्रतिरोधी क्षमतामा भर पर्ने र हालसम्म औषधी नरहेको बिषय अध्ययनले पत्ता लाग्यो । साथै यस कोरोना भाइरस एक ब्यक्तिबाट अर्को ब्यक्तिमा सजिल्यै सर्न सक्ने देखियो र जीवाणु पनि वाहिरी वातावरणमा पनि धेरै समय बाच्न सक्ने र साथै संक्रमित ब्यक्तिमा भाइरस प्रवेश भई लक्षण नदेखिदा नै अरुमा सार्न सक्ने अवस्था देखियो । यिनै कारणहरुले गर्दा तीन महिना भित्र यस भाइरस विश्वभर फैलिएको छ । यस आलेख तयार पारिरहदा सम्म विश्वका २१ औं लाख मानिसहरु संक्रमित भएका छन् । एक लाख २५ हजार भन्दा बढी मानिसहरु मृत्युवरण गरिसकेका छन् । यहि अवस्था रहेमा करोडौं संक्रमित हुने र लाखौं लाख मानिसहरु मर्नु पर्ने अवस्था देखिन्छ ।

यसबाट जोगिन संक्रमित ब्यक्तिले प्रयोग गरेका चिज बस्तु नछुनु, संक्रमित ब्यक्तिसँग टाढा रहनु नै उत्तम उपाय हो । त्यसैले मानिसहरु एक अर्काको सम्पर्क तथा सम्सर्गबाट टाढा रहन थाले । यदि कहि कतै छोएको छ भने सुरक्षित रहन साबुन पानीले पटक पटक मिचिमिची राम्रोसँग हात धुन, सेनीटाइजर प्रयोग गर्न, पटक पटक तातोपानी पिउन र मास्क लगाएर मात्र बाहिर हिडडुल गर्न थाले । यतिले मात्र यसको संक्रमण रोकिएन । त्यसैले संक्रमण फैलनबाट जोगिन अहिले विश्वभरका मानिसहरु घरघरमा बन्दी भएका छन् । आज विश्वमा यस कोरोना भाइरस नसुन्ने सायदै होलान् । यसले विश्वका सबै भूगोल र त्यहाँका सबै मानिसहरुलाई एकै पटक भयभित बनाएको छ । मानव विकास क्रममा यो नै पहिलो घटना होला कि विश्वभरका मानिसहरु सबै एकै पटक त्रसित र भयभित भएको । अहिले यसबाट सुरक्षित हुनका लागि मानिसहरुले आफ्नो उद्योग, व्यवसाय, पेशा, काम रोकेर सुरक्षाका उपायहरु अपनाएर घरघरमा सुरक्षित बसिरहेका छन् । यस कोरोना भाइरस बिश्वभर भयंकर महामारीका रुपमा फैलिरहेको छ ।

आज मानव जीवन बन्दी भएको छ । यसमा मानिसका दुःखहरु पोखिन थालेका छन् । कति मानिसहरु घरपरिवारसम्म पुग्न नपाउदा लामो बन्दीले निराश र हतास भएका छन् । परिणामतः केहि मानिसहरु आफूलाई सम्हाल्न नसकिरहेको अवस्था छ । केही मानिसहरु खानेकुरा सकिएर आफ्नो घर पुग्न लामो पैदल यात्रा गरिरहेका छन् अनि भोक र प्यासले रोइरहेका छन् । कति त नाङ्गो खुट्टा पैदल यात्रा अनी खुल्ला आकासमुनी जंगल तथा बाटोमा जमिनलाई ओछ्यान र आफ्नो पाखुरीलाई सिरानी बनाएर निदाइ रहेका छन् स–साना आफ्ना लालाबालाहरुको साथमा । कति मानवहरु ती अप्ठ्यारामा परेकाहरुलाई सामाजिक दूरी कायम गर्दै सुरक्षाका उपायहरु अपनाएर सहयोग गरिरहेका पनि छन् ।

लेखक

आज विश्व यस भाइरससँग त्राईमान भएको छ । विश्वका शक्तिशाली कहलिएका, स्वास्थ्य सेवा प्रणाली बजबुत भएका, मानव विकास सूचाङ्क उच्च रहेका, सम्मृद्धशाली कहलिएका देशहरुमा समेत दिनानु दिन हजारौ हजारको संख्यामा मानिसहरु मृत्यु पछ्याई रहेछन् । लाग्छ आज इटलीको रोम रोइरहेको छ, संसारको परी फ्रान्सको पेरिस उजाड देखिदै गएको छ, धेरैको सपना अमेरिकाको न्यूयोर्क शहर मशाटघाट झै भएको छ ।

यस महामारीमा सबभन्दा बढी जोखिम स्वास्थ्यकर्मी र सुरक्षाकर्मीहरुले मोलिरहेका छन् । यस्तो कठिन अवस्थामा स्वास्थकर्मीहरु सुरक्षा उपाय अपनाई, सचेत भई दिनरात खटिरहेछन् । कतिलाई त संक्रमणले भेटेको र मृत्युवरण समेत गरेका समाचारहरु आईरहेका छन् । सलाम गर्न मन लागिरहेछ ती हातहरुलाई, जो उच्च जोखिम मोलेर सेवा गरिरहेका छन् ।

विश्वका प्राय मानिसहरुको मन क्षतबिक्षत भएको छ यतिबेला । विश्वका मानवहरु कल्पना नै नगरेको महामारीसँग जुधिरहेका छन् । यस महामारीले मानव जीवनमा पार्ने असर तथा चुनौतीका बारेमा सोच्दा र घोत्लिदा यो अन्य महामारी तथा अरु बेलामा भएका महामारीहरुसँग तुलना गर्न नै कठिन लाग्यो । किनकी यस महामारीले प्रभाव नपारेको कुनै मानव नै छैन । कुनै न कुनै रुपमा प्रभाव परेको छ । अनि यति चाडो यसको संक्रमण/फैलावट भयो की तीन महिनाको अवधिमा संसारभर गाँज्यो । अति नै तिब्र गतिमा रहेको विकास एक्कासी टक्क रोकिदा सबैतिर एकै पटक ठूला ठूला अप्ठ्याराहरु सामाना गर्नु पर्ने देखियो । यदि यसको औषधी र खोप बन्यो भने पनि त्यो बन्नु भन्दा अगाडि नै विश्व मानव समुदायले ठूलो मूल्य चुकाउनु पर्ने भयो ।

यस महामारीले कतै मानव सभ्यता नै त सकिने होइन ? मानवका मनमा प्रश्नहरु उब्जिरहेका छन् । भाइरस संक्रमित भएका सबैले मृत्युवरण गरेका छैनन् । धेरै यस भाइरससँग जुधेर तथा भाइरसलाई जितेर बाचिरहेका छन्, त्यो संख्या पनि यस आलेख तयार पार्दासम्म पाच लाख माथि रहेको छ भने धेरै मानिसहरु सुरक्षित भई जोगिईरहेका छन् । यसरी यसले अहिले नै मानव सभ्यता सखाप बनाउदैछ भन्ने अवस्था छैन तर यसले मानव विकास, अर्थतन्त्र, मानव सभ्यता तथा संस्कृति, वातावरण र जीव जगतमा गम्भिर प्रभाव पार्ने देखिन्छ र धेरै चुनौतीहरु सामाना गर्नु पर्ने अवस्था देखिन्छ ।

अर्थतन्त्रमा विकराल अवस्था सृजना गर्ने भएको छ । सन् २०१९ अन्ततिर सम्म विश्व व्यापार, उद्योग धन्दाको विकास, त्यसबाट हुने उत्पादन, सेवा तथा वित्तीय क्षेत्र आदि हावाको बेगसरी दौडिरहेको थियो । २०२० मार्चको अन्त्यतिर आईपुग्दा तीन महिनाको अवधिमा एक्कासी टक्क रोकिनु परेको छ । जसले कराेडाैं मानिसहरुको रोजगारी गुमेको छ । बस्तु उत्पादन हुन छोडेको छ ।

विश्व अर्थतन्त्रमा बारेमा के सोचौ र ? यसले अर्थतन्त्रमा विकराल अवस्था सृजना गर्ने भएको छ । सन् २०१९ अन्ततिर सम्म विश्व व्यापार, उद्योग धन्दाको विकास, त्यसबाट हुने उत्पादन, सेवा तथा वित्तीय क्षेत्र आदि हावाको बेगसरी दौडिरहेको थियो । २०२० मार्चको अन्त्यतिर आईपुग्दा तीन महिनाको अवधिमा एक्कासी टक्क रोकिनु परेको छ । जसले कराेडाैं मानिसहरुको रोजगारी गुमेको छ । बस्तु उत्पादन हुन छोडेको छ । उत्पादित सामाग्रीहरु एक ठाँउमा थन्काउनु परेको छ । यहि अवधिमा धेरै सामाग्रीहरु उपभोग मिति समाप्त भई खान अयोग्य भएका छन् । विश्व यातायात सडक भनौ,आकास भनौ, जल भनौ ठप्प छ । उद्योग ब्यावसायहरु टाट पल्टीने भएका छन् । होटल/पर्यटन सेवा क्षेत्र तथा वित्तिय सुनसान भएका छन् । जसले गर्दा प्रति घण्टा खर्वौ खर्व घाटा भई रहेको छ । यसले विश्व मानव जीवनलाई गम्भिर गरिवीतीर धकेलिएकाे छ । यस अवस्थाले विश्व अर्थतन्त्रमा गम्भिर संकट पैदा गरेको छ । समाजमा गरिवी, भोकमारी र अभाव सृजना गर्ने भएको छ । यसले विश्वका गरिव अविकसित र विकासोन्मुख देशहरु र त्यहाँका नागरिकहरु झनै जोखिममा पर्ने अवस्था रहेको छ ।

नेपालको अर्थतन्त्रमा पनि यस माहामारीले गम्भिर असर पार्ने देखिन्छ । विश्व बैंकले हालै गरेको प्रक्ष्येपणमा नेपालको आर्थिक वृद्धिदर दर १.५ देखी २.८ प्रतिशत मात्र हुने देखाएको छ र अझ यस भन्दा पनि कम हुने भनेको छ । यहाँ पनि विश्व समुदायमा झै सबै ठप्प छन् । जसका कारणले धेरै मानिसहरुले रोजगारी गुमाईरहेका छन् । आफ्ना उत्पादनहरु बजारमा बेच्न पाईरहेका छैनन् । गरीबहरु झनै गरिबीमा भासिने र मध्यम तथा उच्च वर्ग समेत गरिवीमा परिणत हुने अवस्था रहेको छ । नेपालको अर्थतन्त्रका आधारहरु बैदेशिक रोजगारी उच्च जोखिममा परेको छ । त्यसै गरि पर्यटन, व्यापार व्यवसाय धरासायी भएको छ । कृषि फर्महरुको अवस्था त्यत्तिकै नाजुक छ । नेपालमा त अन्तत्वगत्वा राजश्व संकलनमा असर परि राज्य सञ्चालनमा नै कठिनाई हुने अवस्था देखिन्छ । नेपाली समाजमा भोकमारी, अभाव, बेरोजगारी बढ्ने जसले गर्दा हिंशा, अपराध बढ्ने अवस्था रहेको छ ।

पेरिसकाे कलात्मक दरवार

मानवहरुका ठाँउ, परिवेश र सोच अनुसार बिभिन्न सभ्यता र संस्कृतिहरु निर्माण भएका छन् । ती सभ्यता र संस्कृतिहरु डगमगाएका छन् यतिबेला । एक मानव अर्को मानवसँग सम्पर्कसँग भाग्नु परेको छ । जसले सभ्यता र संस्कृति धान्न कठिन भएको छ । मानिसहरुमा निरासा छाएको छ । आस्था, विश्वास र भरोसामा चोट लागेको छ । बेचैन भएका छन् मानिसहरु, आफ्नु बाबु तथा बाजे अनि परम्परा देखि गर्दै आएको कार्य गर्न नपाउँदा । उसलाई लागि रहेको छ उसको देवता रिसाउने हो कि ? कतै अर्को अनिष्ट पो हुने हो कि ? हामीलाई पनि त्यस्तै भएको छ बिस्केट अनि मछिन्द्रनाथको जात्रा गर्न नपाउदा । साच्चै बिरत्तिएका छन् मनहरु । यसले कतै हाम्रा परम्पराहरु, हाम्रा संस्कृतिहरु, हाम्रा सभ्यताहरु मासिने त होइनन् । चुनौती खडा भएको छ । कतै हाम्रा मौलिकता, हाम्रा आस्था/विश्वास, हाम्रा सम्पदा जससँग हाम्रो पहिचान जोडएको छ । तीनहरु कतै नासिने त होइनन् ।

मानिसहरु यति धेरै मृत्युवरण गर्नु परिरहेका छ कि उनीहरुलाई गाड्नको लागि ठाँउ अभाव देखिदैछ । जलाउनको लागि स्थान अभाव भै रहेको छ । मुर्दाघरहरुमा मानिसको लास माथि लासहरु थोपरिएका छन् । समुन्द्रमा लगेर लास फाल्नु पर्यो भने ! लेख्न पनि कलम रोकिन खोज्छ । मन भारी भएर आउछ । मन बलियो बनाएर फेरी कलम दौडाउन प्रयास गर्छु । खै के पो हुने हो ? ती दुर्घदित लासहरुले अनि समुन्द्रि तटमा बिर्सजन गरिएका मानव लास तथा कंकालहरुले वातावरण र जीव जगतको जीवन प्रकृयामा कस्तो असर पार्ने हो ? साहृै कारुणिक छन् कथाहरु । अनी मानवका व्यथाहरु ।

मानिसहरु यति धेरै मृत्युवरण गर्नु परिरहेका छ कि उनीहरुलाई गाड्नको लागि ठाँउ अभाव देखिदैछ । जलाउनको लागि स्थान अभाव भै रहेको छ । मुर्दाघरहरुमा मानिसको लास माथि लासहरु थोपरिएका छन् । समुन्द्रमा लगेर लास फाल्नु पर्यो भने ! लेख्न पनि कलम रोकिन खोज्छ । मन भारी भएर आउछ ।

यस महामारीले विश्वभरका मानवको मन चस्काएको छ । महामारीबाट बाँचेका सबैलाई झस्काएको छ । प्रविधि र सूचना सञ्चारको विकासले सबै मानवलाई खबर सुनेर मर्माहात बनाएको छ । आफ्ना प्रियसी गुमेका कथाले मानव मन रसाएको छ । मानव जातीमा आउन सक्ने निराशाले तर्साएको छ ।

साच्चै भावविहल भएका छौ हामी विश्व मानव समुदाय यतिबेला ।

महामारी पहिला पहिला पनि भएका रहेछन् । पढ्दा थाहा भयो । तर ती महामारीहरु मानव समुदायले बिर्सिएका थिए । पढे पनि त्यस युग र अहिलेको विज्ञानले गरेको चमात्कार हेरेर केही हुन्न सब समाधान छ मानवसँग भन्ने बलियो भ्रम थियो । अहिले त्यो भ्रम चकनाचुर भएको छ । मानव सभ्यता कुनै दिन कतै बिलय भएर जाने त हैन ? शंका उब्जाएको छ मानव मनहरुमा ।

यस महामारीले मानव जातीलाई अत्यन्त ठूलो कष्ट दिएको छ । मानिसहरुले प्रियसी गुमाएका छन् । आफ्ना प्यारा अभिभावक बाबा-आमा, हजुरवावा-हजुरआमा गुमाएका छन् । आफ्ना छोरा-छोरी गुमाएका छन् । आफन्त-साथीभाई तथा असल पथ प्रदर्शक गुमाएका छन् । भावनात्मक रुपमा भन्दा साहृै कारुणीक कथा दिएको छ यस महामारीले । मानवलाई सम्हालिन कठिन बनाएको छ । मानिसहरुको मन क्षतबिक्षत बनाएको छ । केवल याद र सम्झनाहरु मात्र रहने बनाएको छ ।

यति हुदा हुदै पनि, दुख कष्ट र पिडाहरुको बीचमा पनि नयाँ आशाको किरण अनुमान गर्न सकिन्छ । म त आशावादी मान्छे । जस्तो प्रकृतिले हिलो बीचमा कमलको फुल फुल्ने गराएको छ । यसले मानव जातीमा नयाँ सकल्प, कठोर त्याग र उत्कृष्ट इच्छा शक्ति पनि निर्माण गर्दछ । हामीले संसारमा हेर्यौ भने सबैले शुन्यबाट नै उचाई बढाउदै लाने हो । हामी नेपालीहरु चालिस वर्ष अघिसम्म खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर थियौं । आज भन्दा तीस वर्ष अघि म विद्यालय शिक्षा लिदै गर्दा हाम्रो खेतबारीबाट हुने उत्पादनले खान पुग्थ्यो र बाबा आमाले केही अन्न बेच्ने पनि गर्नु भएको थियो । त्यस समयमा प्रायः आफ्नो उत्पादन मात्र खाने गरेका थियौ । अहिले हामीले खाने खाद्यान्न उत्पादन नै गर्न छोडेका छौं । विहान र बेलुका पाक्नको लागि सम्पूर्ण रुपमा अरुकोमा भर परेका छौं । उत्पादन गर्नेहरुले पनि ठूलो संख्यामा उत्पादन गरेका छैनन् । हामीसँग प्रसस्त जमिन छ अनी हामीले

मानवता फर्किनेछ । याद र सम्झनाहरु कुदिनेछन् । क्रमशः आशा, भरोसाका नयाँ स्तम्भहरु पलाउनेछन् । मानवमा नयाँ आशाका किरणहरु जागृत हुनेछन् । सम्झना अनि यादलाई साहस बटुलेर दिलमा कैद गर्नेछन् र प्रेरणा अनि अठोट बनाउनेछन् । फेरी उनीहरु खुशी हुदै जानेछन् । ती असलहरु जन्मनेछन् । नयाँ मानविय युग, सहृदयपूर्ण युग आउने छ ।

चाहेमा सिंचाईको व्यवस्था पनि गर्न सक्छौ । त्यसैले यस महामारीले हामी नेपालीहरुलाई खाद्यान्न, फलफुल, तरकारी, दुध तथा दुध जन्य पदार्थ र माछामासुमा आत्मनिर्भर हुन सिकाउने भएको छ । नेपाली उत्पादन जसलाई हामी प्रयोग गर्दैनौ । अव बाहिरबाट नआउने भए पछि आफ्नो उत्पादन प्रयोग गर्ने हुनेछौ । हामी नेपाली आफ्नो घर मातृभूमी छाडेर प्रवासी हुन मरिहत्ते गरिरहेका हुन्थ्याैं । आफ्नो घर आगन बिर्सिएर पराइकोमा रमाउन थालेका थियौ । अब मातृभुमी फर्किएर यहाँ नै कर्म गर्न थाल्ने भएका छौ । यसले नविनतम, सुन्दर, सम्मृद्ध नेपाल निर्माणमा अवसर हुने देखिन्छ ।
यसले विश्व मानव जातीलाई गम्भिर सन्देश दिएर जाने भएको छ । मानवमा हुर्किरहेको अर्कमण्यता/घमण्ड घटाउने भएको छ । विज्ञानले सबै जित्न सकिन्छ भन्ने सोचाई तोडिदिएको छ । सबैलाई बिर्सिएर कुदिरहने मात्र दौडि रहने मानवलाई सोच्ने र अरुलाई हेर्ने बनाएको छ । सुविधा र सम्पन्नता हुदैमा मृत्युलाई पर सार्न नसकिने रहेछ भनिरहेको छ । मानव जातीको अन्त्य पो कुनै दिन छ कि भनेर झस्काएको छ । जती बाँचिन्छ खुशीले बाच्न, प्राप्त उपलब्धीमा रमाउन, एक आपसमा मिलिजुली रहन, एक मानवले अर्को मानवलाई सहृदय प्रेम गर्न, मिहिनेत र कर्ममा विश्वास गर्न, हिंशा अनियमितता नगर्न सन्देश दिएको छ ।

बेथानचोककाे एक दृय । तस्वीर gumante.com बाट

आशाको किरण बनेर मानवमा मानवता फर्काईदिने भएको छ । सुविधा र सम्पन्नता सबथोक हो भन्ने मानव हैन रहेछ भन्न थाल्नेछ । माया, प्रेम, मिलिजुली भाव, आत्मियता फर्कने भएको छ । जती जीवित हुन्छन् उनीहरुको लागि नयाँ सोच जन्माएको छ । यसले नयाँ, भिन्न र भाबुक विहानी दिने भएको छ । यसले आफन्त र प्याराहरुको सम्झनामा केही गर्न प्रेरित गर्ने भएको छ । कतै प्रियसीको सम्झनामा स्तम्भ बन्नेछन् , कतै राम्रा कृति, कथा अनि संस्मरण आलेखहरु निर्माण हुनेछन्, कतै शिक्षालय, कतै खुशी बाढ्ने र सम्हालिने पार्कहरु, कतै मनमोहक पोखरी तथा जलकुण्डीहरु, कतै मानव आस्थाका धरोहरहरु यस्तै यस्तै हुनेछ कोरोना महामारी पछि । मानवता फर्किनेछ । याद र सम्झनाहरु कुदिनेछन् । क्रमशः आशा, भरोसाका नयाँ स्तम्भहरु पलाउनेछन् । मानवमा नयाँ आशाका किरणहरु जागृत हुनेछन् । सम्झना अनि यादलाई साहस बटुलेर दिलमा कैद गर्नेछन् र प्रेरणा अनि अठोट बनाउनेछन् । फेरी उनीहरु खुशी हुदै जानेछन् । ती असलहरु जन्मनेछन् । नयाँ मानविय युग, सहृदयपूर्ण युग आउने छ । फेरी नयाँ विहानी हुनेछ । आशा भरोसा र खुशीका किरणहरु लाग्ने छन ।

बेथानचोक गाँउपालिका -२, काभ्रेपलाञ्चोक
dalnath24@gmail.com

सम्बन्धित शिषर्कहरु

व्यवसायिक अभ्यासमा धेरै परिवर्तन, सञ्चालन लागतमा २० प्रतिशत बचत

उदाउँदा १० लेखकः जो विकासन्युज स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगितामा विजयी भए

मल्लले जिते एक लाखको स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगिता

विपत्तीलाई जित्न खोजौ बिकल्प

सरकार ! लासमाथि राजनीति नगर्नू है

फेरिन्न उत्तर कोभिड विश्व