वरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ अनिल भट्टराई

व्यस्त र तनावपूर्ण जिन्दगीको कारण मानिसहरुमा उच्च रक्तचापको समस्या बढ्दै गएको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार उच्च रक्तचापको कारण मात्र संसारभरमा वर्सेनि ७५ लाख भन्दा बढी मानिसको मृत्‍यु हुने गरेको छ । यो संख्या मानिस मृत्यु हुने कूल संख्याको १२ प्रतिशत हो । बढ्दो उमेरलाई यसको मुख्य कारणको रुपमा मानिन्छ । युवा अवस्थामा पनि यो समस्या देखिएता पनि ६०–६९ बर्षको उमेर समूहलाई यसले बढी सताउने गरेको छ । हृदयघातको हुनुको कारणहरु मध्ये उच्च रक्तचाप पनि एक हो भनिन्छ, तर यी दुई बिच के–कस्तो सम्बन्ध छ भन्ने बिषयमा थोरै मानिसलाई मात्र अवगत छ । शुक्रबार विश्व उच्च रक्तचाप दिवस हो, यसै सन्दर्भमा  उच्च रक्तचाप र हृदयघात कसरी सम्बन्धित छन्, प्रेसरको औषधी खानु ठीक छ कि छैन ? वरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ डा अनिल भट्टराईसँग विकासन्यूजका लागि डोमी शेर्पाले  गर्नु भएको कुराकानी:

उच्च रक्तचाप र हृदयघातको कस्तो सम्बन्ध छ ?
उच्च रक्तचाप भएको मानिसलाई हृदयघात (हार्ट अट्याक) हुन्छ भन्ने ग्यारेन्टी छैन तर उच्च रक्तचाप हुने मानिसको रगतमा बढी चिल्लो (कोलेस्ट्रोल) र मधुमेह (सुगर) हुनेगर्छ । सुगर र कोलस्ट्रोल भएका मानिसलाई अन्य मानिसभन्दा हृदयघात हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।

त्यस्तै यो अवस्थालाई निम्ताउने रोगको जोखिमका  कारण पनि एउटै हुन्छ । उच्च रक्तचाप र हृदयघात दुवै वंशानुगत रोग पनि हुन् । मोटोपना, रगतमा चिल्लोको मात्रा बढी (कोलेस्ट्रोल), धुम्रपान, मधुमेह, मध्यपानको अत्याधिक सेवन, चिल्लो(बोसो भएको) र तारेको(भुटेको) खाना ब्ढी खानु यी दुवै रोग लाग्ने कारणहरु हुन् ।

साथै हृदयघात भएको मानिसको ईतिहास हेर्ने हो भने प्रायःमा उच्च रक्तचाप देखिन्छ, जसकारण उच्च रक्तचाप हुने मानिसलाई हृदयघात हुने सम्भावना बढी हुन्छ भन्न सकिन्छ । यिनै विविध कारण रक्तचाप र हृदयघात एकअर्कासँग सम्बन्धित छन् ।

हृदयघातका विभिन्न औषधीहरु छन्, जुन बिशेषज्ञ डाक्टरलाई देखाएर मात्र खानु पर्छ । हामीले घरमै बसेर पनि उपचार गर्न सक्छौं ।

हृदयघात हुँदा रक्तचापको अवस्था के हुन्छ ?
हृदयघात हुने बित्तिकै मानिसको रक्तचाप घटेर जान्छ किनभने हृदयघात भनेको मुटुको मांसपेशीको कुनैपनि भागमा रक्तसंचार अवरोध भएर एकहद सम्म मरे तुल्य हुनु हो । यो अवस्थामा मुटुको रगत फाल्ने शक्ति कम भएर जान्छ । जसकारण हृदयघात भएको तत्कालीन अवस्थामा ब्लड प्रेसर घटेर जान्छ ।

रक्तचापको सबैभन्दा माथिल्लो लेभल र तल्लो लेभल कुन हो ?
सबैभन्दा त पहिला सामान्य ब्लड प्रेसर कति हो भन्ने जान्न जरुरी छ । प्रेसर दुई किसिमका हुन्छन्, एक माथिको प्रेसर र दोस्रो तलको प्रेसर । ११०-१३० सम्मलाई माथिल्लो प्रेसरको सामान्य अवस्था मानिन्छ । यसमा प्रेसर १३० भन्दा माथि हुनु उच्च रक्तचापको अवस्था हो र ११० भन्दा कम हुनु निम्न रक्तचाप(लो ब्लड प्रेसर) को अवस्था हो ।

त्यस्तै, तलको प्रेसर ६०-८० को अवस्थालाई सामान्य मानिन्छ। यसअघि ९० लाई सामान्य मानिन्थ्यो । यसमा प्रेसर ८० भन्दा माथि हुनु उच्च रक्तचापको अवस्था हो र ६० भन्दा कम हुनु निम्न रक्तचाप (लो ब्लड प्रेसर)को अवस्था हो।

उच्च रक्तचाप घटाउने तरिका के के हुन् ?
ब्लड प्रेसरका विभिन्न औषधीहरु छन्, जुन बिशेषज्ञ डाक्टरलाई देखाएर मात्र खानु पर्छ । हामीले घरमै बसेर पनि उपचार गर्न सक्छौं । उच्च रक्तचाप भएको अवस्थामा नुनको मात्रा कम खाने किनभने नुनले शरीरमा पानीलाई राखिरहन्छ । जसकारण शरीरमा रगतको मात्रा बढ्न प्रेसर बढेर जान्छ । यी जोखिमका कारणलाई घटाउन खानामा कार्बोहाइड्रेटको मात्रा कम गर्न आलु, चिनी, सेतो भात कम खाने गर्नुपर्‍यो । हामीले उच्च रक्तचापलाई व्यवस्थित गर्न खानपानमा व्यवस्थापन, नियमित व्यायाम, शरीरको चाल सामान्य राख्ने, धुम्रपान मध्यपान छोड्ने, तनावयुक्त जीवनबाट सक्दो टाढा बस्नु पर्छ ।

अहिलेको अवस्थामा हरेक पेशामा प्रतिस्पर्धा छ, जसकारण मानिसहरु हरसमय तनाबमा रहन्छन् । यदी हामी अरुसँग प्रतिस्पर्धा गर्नु भन्दा पनि आँफैमा प्रतिस्पर्धा गर्ने हो भने धेरै हदसम्म तनावबाट टाढा बस्न सक्छौं । यसरी हामीले धेरै हदसम्म ब्लड प्रेसरलाई सामान्य अवस्थामा राख्न सक्छौँ र भविश्यमा हुने हृदयघातबाट पनि आफुलाई बचाउन सक्छौं ।

घरेलु उपचार भनेको प्रेसर थप नबढोस् भनेर हो । यसले हुन सक्ने जोखिमलाई नियन्त्रण गर्ने हो, तर प्रेसर आँफैमा बढीसकेको छ भने त्यो आफैमा भने औषधी नखाई घट्न सक्दैन ।

ब्लड प्रेसरको औषधी खानु कत्तिको उचित हुन्छ ?
घरेलु उपचार भनेको प्रेसर थप नबढोस् भनेर हो । यसले हुन सक्ने जोखिमलाई नियन्त्रण गर्ने हो, तर प्रेसर आँफैमा बढीसकेको छ भने त्यो आफैमा भने औषधी नखाई घट्न सक्दैन । त्यसले गर्दा उच्च रक्तचाप भएको बिरामीले विशेषज्ञ डाक्टरलाई देखाई औषधी नै खानु पर्ने हुन्छ । किनभने औषधी सेवन नगरेको अवस्थामा शरीरमा लामो समयसम्म प्रेसर रहन्छ जसले भविश्यमा मृगौला फेल हुने, आँखाको ज्योति कम हुँदै जाने, मस्तिस्कघात भएर प्यारालाईसिस हुने, सुगर र कोलेस्ट्रोल नियन्त्रण नहुँदा हार्ट अट्याक हुने संभावना रहन्छ ।
त्यसैले भबिश्यमा हुने ठूलो जोखिमबाट बच्न पनि प्रेसरको औषधी नियमित खानु जरुरी छ। त्यसको साथै समय समयमा चेकअप गराईराख्नु पर्छ ।

के हामी घरमै बसेर प्रेसर जाँच्न सक्छौं ?
पक्कैपनि हामी घरमै बसेर प्रेसर जाँच्न सक्छौ, किनभने अहिले प्रेसरका डिजिटल मेसिनहरु बजारमा उपलब्ध छन् । आँफैले आफ्नो प्रेसर जाँच्न गाह्रो भएतापनि यदी घरमा कोही मेडिकल क्षेत्रका सदस्य हुनुहुन्छ भने उहाँबाट पनि तपाईँले आफ्नो प्रेसर जाँच्न सक्नुहुन्छ ।

एउटा प्रेसरको बिरामीले कति समयको अन्तरालमा आफ्नो प्रेसर चेक गराउनु पर्छ ?
लामो समयसम्म प्रेसर भएका बिरामीलेहरुले हप्तामा दुईपटक सम्म आफ्नो प्रेसर जाँच्नु राम्रो हुन्छ, त्यस्तै सामान्य मानिसले महिनामा एक पटक आफ्नो प्रेसर जाँच्दा राम्रो हुन्छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

फार्मेसीमा परिचय र पोशाक अनिवार्य गर्न सघाउने मन्त्री पौडेलको प्रतिबद्धता

स्वास्थ्य बीमा भएका वडामा निःशुल्क भिडियो एक्सरे सेवा

घरमा सुत्केरी हुनेको सङ्ख्या शून्य

जाडो मौसममा लगाउनुहोस् यी जुत्ता, तातोसँगै देखिनेछ स्टाइलिस

अनुमतिप्राप्त मेडिकल कलेजहरूको अस्पताल शैय्या क्षमता सार्वजनिक, धेरै चितवन मेडिकल कलेजको

सीमित स्रोतभित्र अधिकतम लाभ लिने प्रयास गरौँ : स्वास्थ्यमन्त्री पौडेल