चीनको वुहानबाट सुरु भएको कोरोना भाइरसको माहामारिले विश्व मानव जातिकै अस्तित्व संकटमा पर्दै गहिरहेको आभाष भइरहदा हाम्रो विगत, कोरोनाको सुरुवात र त्यसको फैलाबट तथा मानवको जीवन जिउने संस्कार र अबको गन्तव्य बीचको अन्तर सम्बन्धको विवेचना गर्नु आवश्यक देखिन्छ ।

कोरोनाको सुरुवात र फैलावट
विगतका केही दिनहरुमा कोरोनाले लिएको स्वरुपको चर्चा गर्नु भन्दा पहिले त्यसको उत्पति र विस्तारका बारेमा उव्जिएका केहि मिथकका बारेमा चर्चा गराैं । चीनको हुवाइ प्रान्तको वुहान सहरबाट सुरू भएको मानिने कोभिड–१९ को सङक्रमण संक्रमितको संर्पग तथा उसले विर्सजन गरेका निस्कासनका पर्दार्थको माध्यमबाट एकबाट अर्को व्यत्ति हुदै विश्बव्यापि संकटको रुप लिइसकेको छ । आजको दिनसम्म यसको वैज्ञानिक रोकथामको औषधि पत्ता नलागिसकेको हुदा विज्ञानले औषधिको आविश्कार नस्कुन्जेलका लागि प्राकृतिक सुरक्षाका उपाय अपनाउनुनै सबैभन्दा बढि वुद्धिमानि होला । यसका लागि बारम्बार सावुन पानीले हात धुने, हात धुन नमिल्ने अवस्थामा गुणस्तरीय स्यानिट्याइजरको प्रयोग गर्ने र अत्यावश्यक अवस्थामा भन्दा बाहेक घरबाहिर ननिस्कने र निस्कनै परेमा सामाजिक दुरि कायम गर्नुपर्नेछ।

सुरक्षाका उपाय र प्रकृति
आजको दिन सम्म संक्रमित व्यक्तिको सम्पर्क भन्दा टाढा रहनुनै कोभिड–१९ को संक्रमणबाट बच्ने एक मात्र र बिकल्प बिहिन उपायको रुपमा देखिन्छ । यसका लागि संक्रमितको उचित व्वस्थापन गर्ने र थप संक्रमण फैलन नदिनुनै र्निविकल्प उपाय हुन आउछ । व्यत्तिगत रुपमा सरसफाइ र विषाणुको निर्मलिकरणमा जोड दिनु आवश्यक छ, जुन कार्यमा हाल विश्वका जुनसुकै सरकार पनि आफ्नो सम्पूर्ण शक्ति लगाएर लागिरहेको देखिन्छ । अब हामी आम नागरिकले पनि सरकारको त्यो कदममा हातमा हात र काधमा काध मिलाएर सहयोग गर्नु आवश्यक छ । यसका लागि हामी सबैले “कोरोना ल्याउदैनौ र कोरोना बाडदैनौ” भन्ने संकल्प गर्नु र उक्त संकल्पको पूर्ण पालना गर्नु आवश्यक छ ।

संस्कृति र विचलन

लेखक

कोभिड १९ को संक्रमड बढेसगै हाम्रो संस्कृति र त्यसमा आएको वीचलनलाई फर्केर हेर्दा, घर अगाडि रोपिने तुलसी अब कि त रोपिदैन, रोपिहाले पनि घरका छानामा पुराना फलामका वा प्लाष्टिकका भाडामा रोपिन थालेका छन् । बाटो विस्तार र विकासका नाममा चौताराका वर पिपलहरु पहिलो सिकार भए । सर्वसाधारणको त कुरा छोडौ शिक्षित भनिएका र निर्वाचित भएको हुँ भन्नेहरुले पनि स्वस्छताका ती धरोहरहरु न त संरक्षण गर्न सके, नत मासिएका ती धरोहरको विकल्प दिन सके । खानपिनको कुरा सम्झदा त झन उदेक लाग्दो स्थिति छ । कोदो, फापर र कागुनो त काहाँ गयो गयो, यहाँ चामल समेत धानको नभइ पलास्टिकको बन्न थाल्यो, दुध दहिको महत्व कम भइरहदा रक्सी भने नयाँ ब्रान्डमा विश्वभरी आयात, निर्यात हुदैछ । त्यस्तै आधुनिकताका नाममा ठेकी, ढुङ्रा र हर्पेलाई प्लास्टिकका जग, मग र सिसाका भाडाले पूर्ण रुपमा विस्तापित गरिसके । त्यतिमात्र काहा होर सुइले बढाउने सागसब्जिले नपुगेर होकि तिर्सना नमेटिएर हो, आजको मानिष चमेरो र सर्पको मिश्रित सुप खोज्न थालेको छ । अर्कोतर्फ आधुनिकताका नाममा र सीमितताका बाहानामा हाम्रा घरहरु एक आपसमा छाना र ढोका जोडिएर बन्न थालेका छन् । खुला जमिनको त कुरै नगरौ अलिकति खालि भएका घर आगन र सडक पनि सरसफाइका नाममा जम्मै ढलान गरिएका छन् कि त टायल बिच्छाइएका छन् । फलस्वरुप आजको मानिसका लागि माटोको सुगन्ध र स्वस्छता भनेको कस्तुरीको वीणा जस्तो दुर्लभ बन्दै गैरहेको आभाष हुन्छ ।

कोरोना र त्यसको असर

विश्वव्यापी माहामारिको रुप लिइसकेको कोरोना माहामारीले विकास र जनजीवनका हरेक जसो क्षेत्रमा नकरात्मक असर परेको देखिन्छ । उद्याेग धन्दा पूर्णरुपमा बन्द गरिएका छन् भने पर्यटन क्षेत्रले अर्थतन्त्रमा कहीलेसम्म आफ्नो उपस्थिति देखाउन नस्कने हो भन्ने कुरा अझसम्म अन्योलको विषय वनेको छ । पर्यटन क्षेत्र विश्व भरिनै पहिलो पटक एकैपटक संकटमा परेको छ । विदेशमा फैलिएको कोरोनाको व्यापकताले वैदेशिक रोजगारी खुम्चिन गइ रेमिट्यान्समा कमि आएको मात्र होइन, विदेशीएका सदस्यको पिरले स्वदेशमा रहेका परिवारका सदस्यलाई रातको निन्द्रा र दिनको भोकहराएको छ जसले गर्दा परिवारका सदस्यहरुमा मानसिक चिन्ता समेत थपिएको छ । व्यापार ठप्प हुँदा एकातिर किसानको उत्पादन कुहिदै छ भने अर्कोतिर दैनिक उपभोग्य कृषि जन्य सामाग्रीको मूल्य दिन दुई गुणा र रात चौगुना बढेको छ । त्यस्तै आयतमा निर्भर हुनुपर्ने दैनिक उपभोग्य सामाग्रीको अभाव हुन थालेको छ । अभाव र असहजताको मौका छोपी कालो बजारी र तस्करी गर्नेहरु सलबलाउन थालेका छन् । शिक्षा र सामाजिक विकासका कार्यहरु पूर्ण ठप्प भएका छन् । यसरी समग्रमा विकास र अग्रगमनको बाटो समाउन खोज्दै गर्दा विश्वव्यापी माहामारिको रुप लिइ रहेको कोरोनाका कारण आजको दिनमा विकास, विस्तार र प्रगति ठप्प हुन पुगेको छ । आजको मानवलाई अहिलेको समयमा जीवन रक्षानै एक मात्र विकल्प विहिन उद्देश्य बनेको प्रतित हुदैछ ।

यी तमाम नकरात्मक पाटाहरुका माझमा कोरोनाको माहामारिले केही झिना मसिना सकरात्मक बाटाहरु पनि देखाएको छ । उद्याेग धन्दा पूर्ण रुपमा वन्द हुदा वायुप्रदुषणको मात्रामा दसकौ यताकै कमी महसुस भएको छ । गाउँघरमा अल्पकालीननै भएपनि चहलपहल बढेको छ । आयातमा पूर्ण भर परि कृषिमा नलाग्दा सिर्जना हुनसक्ने जोखिमका बारेमा सर्बसाधारणदेखि नीति निर्माता सम्मलाई एकचोटी गहिरिएर सोच्न बाध्य बनाएको छ । त्यस्तै वायुमण्डलीय तुवालो हटेको छ, वातावरणले विश्रान्तिको अनुभव गर्न पाएको छ र मानिषले वातावरणीय स्वस्चताको अनुभूती गर्न पाएको छ । चरा चुरुङगी तथा पसुपक्षीहरुले केही दिनलाई भनेपनि स्वस्छ विचरण गर्न पाएका छन् र समग्रमा वातावरणीय सन्तुलन कायम हुनलाई ठूलो सहयोग पुगेको छ ।

नेपालको मौजुदा अवस्था र व्यवस्थामा कोरोना
कोरोना कहरले पिरोलीरहेको वर्तमान समयमा नेपालले त्यसको रोकथामका लागि चालिरहेको कदमको कुरा गर्दा नेपालले गरेको लकडाउन र अन्तराष्ट्रिय उडानमा लगाएको प्रतिवन्धलाई सकरात्मक मान्नु पर्दछ । त्यस्तै, विपतको यस घडिमा स्थानीय तहहरुले विपत नियन्त्रणमा देखाएको तदारुकताले विपत नियन्त्रणमा केही हदसम्म राहत मिलेको अनुभुति गराएको छ । त्यस्तै अर्कोतर्फ विपद् व्यवस्थापनका क्रममा राहत वितरण र संक्रमितको हुन सक्नेहरुको पहिचानमा वडा स्तरका राजनीतिक तथा प्रशासनिक संरचनाको भूमिका, व्यवस्थापनमा पालिकाहरुले देखाएको तदारुकता र नियन्त्रणका लागि प्रदेशहरुले देखाएको चासो र लगाव र समग्रमा केन्द्रको भूमिका एक दुइ प्रतिनिधि घटनालाई अपवाद मान्ने हो भने प्रसंसा गर्न लायकका छन् । ती एकाध घटना पनि नघटिदिएको भए विपद् व्यवस्थापनको कार्यमा सुनमा सुगन्ध हुने थियो ।

अबको बाटो र प्रकृति

समय क्रममा सिर्जना हुने यी खालका विपद् व्यवस्थापनका लागि व्यक्तिगत भूमिकाको चर्चा गर्दा घर बनाउदा ठूलो कम्पाउन्ड वाल लगाउन मिल्ने, प्रत्येक कोठाका लागि छुट्टै वाथरुमको व्यवस्था , घर वरिपरि तरकारि र फलफूलका बिरुवा रोप्ने पर्याप्त स्थानको व्यवस्थापन सहित सकेसम्म हिमाल पाहाड तराईका तिनै भूगोलमा प्रत्येक परिवारको घर हुनु आवश्यक देखियो । यसो गर्न सकेमा तुलसीको मठका लागि स्थानको उपलब्धता त हुने नै भयो, त्यसको अलावा पनि केही फलफूलका बोट र करेसावारीले पनि मानव जीवनको हिस्सा बन्न पाउने थियो । ठूलो क्षेत्रफलमा कम्पाउन्ड सहितको घर भएमा वाहिरि संक्रमणका मानिसबाट बच्न सहज हुने देखिन्छ । प्रत्येक कोठाका लागि छुट्टा छुठ्टै बाथरुमको व्यवस्था गर्न सकेमा परिवारका सदस्यहरु बीच पनि क्वारेन्टाइनमा बस्नु पर्ने अवस्था सिर्जना भएमा पनि व्यवस्थापन थप सहज हुने थियो । घर वरिपरि तरकारी र फलफूल का विरुवा रोप्ने व्यवस्था गर्न सके सहज स्वस्छ खानेकुराको उपल्बधता हुनुका साथै बजारमा सिर्जना हुने अभाव र बजार जान नसकिने हालको जस्तो विषम परिस्थिति सिर्जना भएमा पनि गुजारा सहज हुने भयो । त्यस्तै हिमाल, पाहाड, तराई तिनै भूगोलमा वासस्थानको व्यवस्था गर्न सके संकटको बेलामा सहजता अनुसार जुन सुकै भूगोलमा गएर बस्न सकिने भयो ।

जीवन जिउने कला र सस्कृतिको कुरा गर्दा साकाहारी र सात्विक भोजन गर्ने, योग प्राडायाम, ध्यान र सरसफाइमा ध्यान दिने, शरीरिक कसरतका लागि करेसावारी तथा फूलवारीका कामहरुमा समय बिताउने, प्राकृतिक रुपमा खान भनेर तोकिएका विज्ञान र विकासले खान भनेर योग्य ठहराएका र परापूर्व देखि खाइ आएका कुराहरु स्वच्छता र सुस्वाथ्यलाई एकिन गरेर मात्र खाने, अनावश्यक र अप्राकृतिक कुरा खान लालायित नहुनुका साथसाथै उपलब्ध खाद्यन्यबीच सकेसम्म विविधता कायम राख्नु अपरिहार्य देखिदै गएको छ । जसले गर्दा मानिसहरुमा शान्ति र सहनसिलताको भावना विकास हुनुका साथै रोग प्रतिरोधी क्षमतामा पनि अभिवृद्धि हुनेछ ।

सम्बन्धको कुरा गर्दा समान आकाक्षा र चाहाना भएका सकेसम्म भैगोलिक विविधतामा रहेका सयुक्त परिवारमा हुर्केबढेका, सानातिना मनमुटावलाई सहज व्यवस्थापन गर्न सक्ने, व्यत्तिगत जिम्मेवारी र दाहित्वबाट कहिल्यै पन्छिन नखोज्ने , सुखमा नआतिने र दुःखमा नमातिने, एक अर्कालाई सहयोग गर्न पाउनुलाई अहोभाग्य ठान्ने र जस्तो सुकै विषम परिस्थितिमा पनि धैर्य धारण गर्न सक्ने र दृढ आत्मबल भएका मानिसहरुसँग सम्बन्ध विकास गर्न सकेमा मानव जीवन जस्तो सुकै विपत् र असहज परिस्थितिमा पनि सरल, सहज, र सुखमयी हुन सक्ने देखिन्छ ।

अपेक्षित भूमिका

राष्ट्रिय स्तरमा नीति निमार्ण तथा योजना निर्माणमा संलग्न हुनेहरुले यस विपदबाट पाठ सिक्दै अबका दिनहरुमा अल्पकालिन र दीर्घकालिन योजनासहित अगि बढ्नु आवश्यक देखिन्छ । यसका लागि अल्पकालिन रुपमा मानविय चहलपहललाई जतिसक्दो निरुत्साहित गरिनुपर्दछ । खाद्य जोखिममा रहेका श्रमिक, मजदूर लगाएत तमाम दिन दुखीहरुमा खाद्य सुरक्षाको प्रत्याभूति गराउन सक्नुपर्दछ ।

राष्ट्रिय स्तरमा नीति निमार्ण तथा योजना निर्माणमा संलग्न हुनेहरुले यस विपदबाट पाठ सिक्दै अबका दिनहरुमा अल्पकालिन र दीर्घकालिन योजनासहित अगि बढ्नु आवश्यक देखिन्छ । यसका लागि अल्पकालिन रुपमा मानविय चहलपहललाई जतिसक्दो निरुत्साहित गरिनुपर्दछ । खाद्य जोखिममा रहेका श्रमिक, मजदूर लगाएत तमाम दिन दुखीहरुमा खाद्य सुरक्षाको प्रत्याभूति गराउन सक्नुपर्दछ । खुला सीमानाको उचित व्यवस्थापन गरिनु पर्दछ । जसले गर्दा खुला सीमानाबाट हुने जोखिम कम गर्न सकियोस् ,यसका अलावा खाद्य सुरक्षाको सुनिस्चितता र अनिवार्य आधारभूत आवश्यक्ताका वस्तुको उपलब्धता भइरहदा पनि यस विपद्को जोखिमलाई सामान्य रुपमा लिइ लकडाउनको उलङ्घन गरि अवान्चित गतिविधिमा भाग लिनेलाई नियन्त्रणमा लिन र विपद्को मौका छोपि कालोवजारी गर्ने र कृतिम अभाव सिर्जना र आफ्नो सामाजिक , पेसागत र व्यवसायगत दायित्व निर्वाह गर्नबाट पन्छिने माथि राज्यको नियन्त्रडात्मक शक्तिको प्रयोग गरि कडा भन्दा कडा दण्ड सजाय गरी पुन सामान्य अवस्थामा ल्याउनबाट राज्य चुक्नु हुदैन । त्यस्तै यस जोखिमको घडिमा जोखिम व्यवस्थापनका लागि अग्रपङ्तिमा बसेर खटिरहेका स्वाथ्यकर्मी र सुरक्षा कर्मीको सुरक्षा र जीवन रक्षामा राज्य आफ्नो सम्पूर्ण सामर्थ्यका साथ लाग्नुपर्दछ । प्राविधिक सामाग्री र सुरक्षाका सामाग्रीको यथोचित र पर्याप्त व्यवस्थापन गरिनुपर्छ र तपाई हामी सबै सर्वसाधारणले पनि स्वाथ्य कर्मी र सुरक्षाकर्मीको मनोवल गिर्ने कार्य कही कतैबाट गर्न तथा हुन दिनु हुदैन ।
विश्वव्यापी माहामारीले दीर्घकालिन योजना र नीतिहरुलाई आफ्ना योजना र नीति बनाउदा एक पटक गहिरिएर सोचि सम्झी वातावरण मैत्री र विपद् व्यवस्थापनमा सहयोग पुग्ने खालका वनाउनु पर्ने आवश्यकता देखिएको छ । अब वन्ने नीति र योजनाले हालको विपद्ले थलिएका क्षेत्रको उत्थानमा त सहयोग पुयाउनु पर्ने नै भयो । पुनः यस्ता विपद् आइलागेमा मौजुदा विकासका संरचना र कायम स्राेत कसरी बढी भन्दा बढी प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने सोच्नु आवश्यक छ । यसका साथसाथै विश्वव्यापी वीपद्का यस्ता घडीहरुमा मानव जीवन रक्षाका उपाय र त्यसको जोखिम न्यूनीकरणतर्फ पनि राज्य शक्तिलाई कसरी परिचालन गर्न सकिन्छ भन्नेतर्फ पनि सोच्नु आवश्यक छ ।

यसरी सम्रगमा प्राकृतिक अनुसाशनको भंगगरि कृतिमतामा रमाउन खोज्दा सिर्जित संकटको समाधानका लागि विज्ञानको आविस्कार र चम्तकार नहुन्जेलसम्म प्राकृतिक वातावरण र मानवीय अनुसासन कायम गर्न सकेमा एवम् मानवीय इच्छाशक्तिमा विपद् विरुद्ध दृढ अठोट र सङ्कल्प कायम गर्न सक्षम भएमा विपद् व्यवस्थापन सहज र सरल हुने देखिन्छ । साथै आजका दिनमा प्राकृतिवादको मान्यताको अनुसरण गरि पृथ्वीको वहन क्षमतालाई ख्याल गर्दै मानविय गतिविधिलाई वातावरण मैत्रि बनाउन सके भोलि फेरि सिर्जना हुन सक्ने यी र यस्ता यावत विपत्को जोखिम अवश्य कम गर्न सकिन्छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

व्यवसायिक अभ्यासमा धेरै परिवर्तन, सञ्चालन लागतमा २० प्रतिशत बचत

उदाउँदा १० लेखकः जो विकासन्युज स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगितामा विजयी भए

मल्लले जिते एक लाखको स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगिता

विपत्तीलाई जित्न खोजौ बिकल्प

सरकार ! लासमाथि राजनीति नगर्नू है

फेरिन्न उत्तर कोभिड विश्व