गायिका केली क्लार्कसन

‘ह्वाट डज नट किल यु मेक्स यु स्ट्रङ्गर ।’

अर्थात्, जसले तपाइँलाई मार्दैन, त्यसले तपाइँलाई बलियो बनाउँछ । अमेरिकी गायिका केली क्लार्कसनको चर्चित गीतले भनेजस्तै हो, हाम्रो अवस्था । हाम्रा प्रत्येक पाइलाले मृत्यु र सिकाइलाई सँगसँगै लिएर हिँडिरहेको हुन्छ । जबसम्म मर्दैनौं, तबसम्म हामी सिकिरहन्छौं । त्यही सिकाइले नै हामीलाई बलियो बनाउँदै जान्छ ।

हामी अहिले कोरोनाभाइरस (कोभिड–१९) को महामारीमा छौं । हाम्रो सिकाइको शिलशिलामा अहिले एउटा कठिन मोड आएको छ । त्यस्तो मोड, जहाँ हाम्रा गति सुस्त छन्, गतिविधि शुन्य छन् । मृत्युसँग त हामी सँधैं खेलिरहेकै हुन्छौं, तर त्यसलाई अक्सर सम्झिँदैनौं । अहिलेको अवस्थामा हामीले मृत्युलाई सम्झिरहेका छौं र त्योदेखि भाग्न खोजिरहेका छौं, फरक यतिमात्रै हो । तर, यो चाहिँ अवश्य नै हो, यसबाट तपाइँ हार्न सक्नुहुन्छ, म हार्न सक्छु । इतिहास साक्षी छ, मानव जातिले हार्ने छैन ।

कोभिड–१९ को महामारी विश्व महामारीमा पहिलो घटना होइन । इतिहासमा कयौं त्यस्ता कहालिलाग्दा दिन पनि आएका थिए, जसले मानव सभ्यतालाई विघटनकै मुखमा पुर्याएको थियो । स्पेनी फ्लु नामको भाइरसले १०० वर्षअघि ५० करोडमा संक्रमण र ५ करोडको मृत्यु गराएको थियो । चौधौं शताब्दीमा ५ वर्षसम्म फैलिएको ‘ब्ल्याक डेथ’ नामक महामारीले आधा जनसंख्यालाई सखाप पारेर मानव जातिकै अस्तित्वमाथि धावा बोल्ने चेष्टा गरेकै हो । विश्वमा महामारीका यस्ता दर्जनौं घटना छन् जुन मानब जातिका लागि निकै कठिन बन्दै गए । तर अन्त्यमा मान्छेले नै जित्दै गयो ।
यी परिदृष्य हेर्दा कोभिड–१९ ‘सफ्ट’ महामारी हो । यसको संक्रमणको गति उच्च छ, तर यसको सर्भाइभल दर पनि उच्च नै छ । अहिलेसम्म संक्रमित मध्ये औसत ५ प्रतिशतको मात्रै मृत्यु भएको तथ्यांक छ । बाँकी ९५ प्रतिशत जनसंख्या निको भएर घर जाने गरेका छन् । अर्कोतर्फ, एकपटक निको भएर फर्किएको व्यक्तिलाई यो संक्रमण फेरि भएको अवस्था निकै कम छ । त्यसमाथि पनि फेरि संक्रमण भएर मृत्यु हुनेको संख्या शुन्यप्रायः नै छ । त्यसैले यो भाइरस मानव सभ्यतालाई चुनौती दिनेगरी आएको होइन ।

यो महामारीको अन्त्य कहिले हुन्छ र जनजीवन सामान्य अवस्थामा कहिले फर्किन्छ भन्ने एकीन गर्न कसैले सकेका छैनन् । तर, हार्डवर्ड विश्वविद्यालयको अध्ययनले यो महामारी अन्त्य भएर अवस्था सामान्य हुन कम्तीमा पनि २ वर्ष लाग्ने जनाएको छ । चीनले वुहान शहरले लकडाउन खुला गरे पनि ‘सामाजिक दूरी’ कायमै राख्नुले पनि हामीले भोगिरहेको बन्दाबन्दीको अन्त्यलाई नै कोरोना महामारीको अन्त्यको रुपमा बुझ्न नहुनेचाहिँ प्रष्ट भएको छ ।

लेखक

कोरोनाले हामीमा निम्त्याएको पीडालाई शब्दमा उतार्न थाल्ने हो भने शब्द नै कमजोर बन्छ । किनकी शब्दले मात्रै सञ्चारको काम गर्न सक्दैन । भनिन्छ, हजार शब्दले गर्न नसकेको वर्णन एउटा चित्रले गर्छ । र, हजार चित्रले गर्न नसकेको वर्णन एउटा अनुभवले गर्छ । तपाइँ हाम्रो यो अनुभवलाई कम्युटरको स्क्रिनमा देखिएका काला अक्षरले वर्णन गरेर सक्दैन । त्यसमाथि सञ्चारको प्रक्रियामा शब्दको भूमिका ७ प्रतिशत मात्रै हुन्छ । बाँकी ९३ प्रतिशतमध्ये स्वरको ३८ प्रतिशत र बडिल्याङ्वेजको ५५ प्रतिशत भूमिका हुन्छ । ७ प्रतिशतको सीमितताभित्र बसेर हजारौं गुणा शक्तिशाली अनुभवलाई जित्ने चेष्टा नगर्दा नै राम्रो हुन्छ । त्यसैले आजको अवस्थाबारे वर्णन गर्ने साहस गरिएन ।

तर, पीडाको बीचमा पनि यो महामारीले हामीलाई धेरै कुरा सिकाएको भने छ । हिजोसम्म हाम्रो राष्ट्रियता भावनामा मात्रै सीमित थियो । अहिले यसलाई व्यवहारमा उतार्नुपर्ने दिन आएको छ । हिजो कानूनको डरले मान्दै आएका नियमहरु अहिले स्वतः लागू गर्ने अवस्थामा हामी पुगेका छौं । परदेशमा रहनुको पीडा र एक्लोपनबाट सिर्जित हुने ‘डायस्पोरिक चेतना’ अहिले फेरि फुल्न थालेको छ ।

यो महामारीको बीचमा मानवको प्रकृति माथिको दोहन रोकिएको छ । पहिले हामी वर्षको एक दिन ‘फ्युल होलिडे’को उत्सव मनाएर हिँडेर कार्यालय जाने गर्थ्याै । आज महिनौं भयो विश्वमा तेलको माग घट्न थाल्यो । हजारौं शहर लकडाउन भए । तेलको माग ज्यादै कम भयो । यसकै परिणाम हो, अहिले आकाश खुला भएको छ । पृथ्वीले आफ्नो रुप देखाउन सुरु गरेको छ । शहरको कोलाहल र प्रदुषण एकाएक हराएको छ । प्रकृतिले मान्छे र जनावरलाई बाँच्ने बराबर अधिकार दिएको रहेछ भन्ने चेतना पनि योबेला जागृत भएको छ ।

अहिले यसलाई व्यवहारमा उतार्नुपर्ने दिन आएको छ । हिजो कानूनको डरले मान्दै आएका नियमहरु अहिले स्वतः लागू गर्ने अवस्थामा हामी पुगेका छौं । परदेशमा रहनुको पीडा र एक्लोपनबाट सिर्जित हुने ‘डायस्पोरिक चेतना’ अहिले फेरि फुल्न थालेको छ ।

हामी ‘ब्याक टू दि नेचर’ भन्थ्यौं । तर, विकासको जति रफ्तार बढ्दै गएपनि मान्छेहरु शहरबाट फर्किएर गाउँ जाने अवस्था कहिलै बनेन । नेपालमात्रै होइन विश्वका विकसित देशहरुमा पनि शहरतिरै हुँइकिने प्रवृत्ति कायमै रह्यो । जापानका गाउँहरुमा मान्छे भन्दा घर धेरै छन् । अमेरिकाको डिभीको नाममा खाली गाउँमा राख्न वार्षिक लाखौंलाई नागरिकता दिएर आफ्नो देशमा लगिरहेको छ । तर, कोरोनोको महामारीले यो अवस्थालाई बदलिदिएको छ । हजारौं माइल हिँडेर आफ्नो गाउँ पुग्नुले गाउँप्रतिको माया र आत्मीयता झल्काएको छ । सभ्यताले गर्न नसकेको यो परिवर्तन महामारीले गर्ने सम्भावना देखिएको छ । महामारीको जोखिमभित्रको सकारात्मक पक्ष त्यही होला सायद ।

गाडी नचलेपछि हिँडेरै गन्तव्यमा जाँदैगर्दा थाकेर बसेका मजदूर

यस्तो महामारीपछि परिस्थिति ‘बाउन्स ब्याक’ भएर पूर्ववत सम्भावना कम हुन्छ । हार्डवर्ड विश्वविद्यालय अनुमानजस्तै २ वर्षसम्म महामारीको अन्त्य नहुने हो भने लकडाउन खुलेपछि पनि अब तत्कालै गाउँको मान्छे शहर फर्किनसक्ने सम्भावना हुँदैन । बरु शहर र विदेशमा अड्किएकाहरु गाउँ फर्किने सम्भावना नै बढी हुन्छ । त्यसैले उनीहरुले केही समय गाउँमै अवसर खोज्न लाग्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ । त्यो अवस्थासम्म हाम्रा आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक अवस्थाहरु निकै परिवर्तन भइसकेका हुनेछन् ।

हुन त, सबै महामारीले विद्यमान सन्तुलनलाई एक प्रकारले ध्वस्त नै बनाइदिन्छ । यसले मान्छेको काम गर्ने ठाउँ, समय र कार्यशैलीलाई परिवर्तन गराइदिन्छ । त्यसले प्रारम्भिक अवस्थामा निकै ठूलो असहजता निम्त्याउँछ । यो असहजताले भविष्यमा दुईवटा रुप धारण गर्न सक्छ । पहिलो, यो विस्तारै सहजता परिणत हुन्छ । दोस्रो, यो झनै भयावह भएर जान्छ । तर भयावहको त्यो अवस्थामा पुग्ने चाहना भने कसैको पनि हुँदैन ।

नेपाल र नेपालीको लागि त यो अवस्था झनै विशेष खालको छ । हाम्रो अर्थतन्त्र, रोजगारी, उपभोग, सरकारको राजश्व र पुँजी निर्माणको संरचनाका कारण यो परिस्थितिको सामना झनै चुनौतीपूर्ण बन्ने देखिएको हो । वर्षौंदेखि नेपाली अर्थतन्त्र बाह्य अर्थतन्त्रसँग ‘टाइअप’ भएर अडिएको छ । हामी काम गर्न विदेश जान्छौं । कमाएर नेपालमा रेमिट्यान्स पठाउँछौं । त्यही रेमिट्यान्सले हाम्रो परिवारको उपभोग चल्छ । त्यो उपभोग पनि विदेशबाट आयातीत सामानकै हुन्छ । त्यही सामानबाट सरकारको राजश्व प्रणाली चल्छ । देशभित्रको व्यापार व्यवसाय पनि त्यहीबाट सञ्चालित हुन्छ । यसप्रकार, विप्रेषणले अर्थतन्त्रको मुहानको काम गरिरहेको छ । चैतको खडेरीसँगै यो मुहान सुक्ने अवस्था सुरु भएको छ, यसबाट तिर्खाउने भविष्यका दिन हामीले देखिरहेका छौं ।

महामारी लम्बिँदै जाँदा विदेशमा श्रम गर्न गएका करिब ३० लाख मान्छे स्वदेश फर्किने सम्भावना विज्ञहरु औंल्याउँछन् । यो संक्रमणपछि विश्वका प्रमुख श्रम गन्तब्यहरुमा काम ठप्प भएका छन् । अहिले विभिन्न खाडी मुलुकहरुले कामदार कटौती गर्ने कानून ल्याइसकेका छन् । कतिपय देशले आप्रवासी श्रमिकलाई स्वदेश पठाउने प्रक्रिया समेत सुरु गरिसकेका छन् । रोजगारी कटौतीको पहिलो मारमा अदक्ष कामदार नै पर्ने हुन्, नेपालीको निर्भरता त्यसैमा बढी छ । त्यसैले नेपालको बैदेशिक रोजगारी संकटको घडीमा छ ।

लकडाउनको समयमा चौतारीमा जम्मा भएर बसेका धार्केका किसान

त्यस्तै, वार्षिक रुपमा श्रम बजारमा प्रवेश गर्ने करिब ५ लाख जनसंख्या र देशभित्रै रोजगारीको अवसर गुमाएर बेरोजगार हुनुपर्ने अर्को ५ लाखको संख्या अनुमान गरिएको छ । त्यो जनसंख्या समेत जोड्ने हो भने करिब ४० लाखको श्रमशक्ति अबका दिनमा स्वदेशमै रोजगारीका लागि भौतारिरहेका हुनेछन् । यी सबै जनसंख्या अन्ततः निर्वाहमुखी कृषि क्षेत्रमै गएर ठोक्किने हुन् । तर पूर्वाधार, हाम्रो प्रणाली र हाम्रो साधन स्रोतका कारण सबैलाई यो क्षेत्रले एकैपटक धान्न सक्ने अवस्था छैन । यसलाई सम्बोधन गर्नु सरकारको मुख्य चुनौती हुनेछ । र, यो समस्यालाई उपयुक्त रुपमा ‘ट्याकल’ गर्न नसक्दा आउने सामाजिक विचलनको अबस्था नै माथि उल्लेख गरिएको भयावह अवस्था हो । जसको परिणाम हामीले अहिलै अन्दाज गर्न सकेत सक्दैनौं ।

त्यसो त, यो महामारीपछि सरकारको क्षमतामा कमी आउने प्रष्ट नै देखिन्छ । राजश्वको स्रोत गुम्दा सरकारी खर्चका लागि वैदेशिक सहयोगमा समेत कमी आउने देखिन्छ । द्विपक्षीय रुपमा पाइँदै आएको सहयोग अर्को वर्षदेखि नपाइन सक्छ, किनकी सबै देशहरुले महामारीपछिको पुनर्स्थापना गर्नैपर्ने हुन्छ । त्यसैले आफ्नै गाँस कटाएर अरुको पेट भर्ने चाहना उनीहरुको हुँदैन । बहुुपक्षीय सहयोग निरन्तर हुनसक्छ तर त्यो पनि अपेक्षाकृत परिणममा नआउन सक्छ । किनकी त्यस्तो सहयोगको अपेक्षा गर्ने मुलुकको संख्या धेरै हुनेछ । यसले गर्दा सहयोगको हिस्सा कम हुन सक्छ । यसले गर्दा सरकारी खर्च नियन्त्रण गर्नैपर्ने वाध्यता हुन्छ । तर सरकारी खर्च घटाउँदा पहिलो मार विकास निर्माणमा पर्छ । यसले उपभोगको अवस्थालाई पनि घटाउँछ । उपभोगमा कमी आउँदा उत्पादन घट्छ । यसले अर्थतन्त्रमा थप बेरोजगारी सिर्जना हुन्छ । अर्थतन्त्रको डाउनटर्नको यही चक्रलाई हामी ‘गरिबीको दुष्चक्र’ भन्छौं । रोगसँगको लडाइँपछि सुरु हुने भोकविरुद्धको त्यो दुष्चक्रको अवस्थालाई पनि हामी नकार्न सक्दैनौं ।

तर, निराशाको कालो बादलभित्र अवसरको चाँदीको घेरा हुन्छ । त्यो घेरा बादलपारि रहेको उज्यालोको संकेत हो । यसको अर्थ, हाम्रो उज्यालो गुमेको होइन, छेकिएको मात्रै हो । कोरोनाले ल्याउनसक्ने तात्कालीक विषमताको कालो बादलभित्र वर्षौंदेखिको हाम्रो सांस्कृतिक र आर्थिक प्रणालीको पुनर्संरचना गर्ने र दीगो समाज र बलियो अर्थतन्त्र निर्माण गर्ने अवसरको उज्यालो किरण यसभित्र लुकेको छ ।

करिब ३५ खर्बको आन्तरिक उत्पादन (कुल ग्राहस्थ्य उत्पादन) र करिब १५ खर्बको आयात समेत गरी हाम्रो वार्षिक कुल आन्तरिक माग करिब ५० खर्बको छ । त्यसमध्ये हामी मुस्किलले १ खर्बको निर्यात गर्छौं । बाँकी ४९ खर्ब हाम्रो वार्षिक उपभोग रहन्छ । यो हाम्रो माग पक्ष हो । यहाँनिर हामीले १४ खर्ब रुपैंयाको खुद आयात गरिरहेका छौं । यसले हाम्रो वैदेशिक ब्यापारमा माग पक्षको ‘डोमिनेसन’ भन्ने देखाउँछ । यो हाम्रो आन्तरिक आपूर्तिको लागि ज्यादै सकारात्मक पक्ष हो । अहिलेको अवस्थामा हाम्रो ब्यापार सन्तुलित थियो भने वा निर्यात बढी थियो भने यहाँ झनै ठूलो समस्या हुन्थ्यो । विदेशी बजारको माग हाम्रो नियन्त्रणमा हुने थिएन । त्यसैले उत्पादन भएका सामान नबिकेर जानसक्ने अवस्था पनि हुनसक्थ्यो । त्यो झनै भयावह हुन्थ्यो । तर हामीले आन्तरिक मागलाई आन्तरिक उत्पादनले परिपूर्ति गर्दै जाने अवस्था छ ।

हाम्रो अहिलेको मुख्य समस्या भनेको भण्डारण र बजारको हो । त्यही समस्याका कारण माग र आपूर्तिबीच ‘मिसम्याच’ भइरहेको छ । वास्तवमा यही असन्तुलन हाम्रो पहिलो र मुख्य समस्या हो । यहाँ जसले उत्पादन गर्छ उसैले बिक्री गर्नुपर्ने अवस्था परिरहेको छ । कामको विशिष्टकरण नहुँदा मुस्ताङमा स्याउ फलाउनेले पोखराको बजारमा आफैं बिक्री गर्नु परिरहेको छ । बजारको ग्यारेन्टी हुन्थ्यो भने उत्पादन कुनै समस्या थिएन । तर त्यही ग्यारेन्टी नहुँदा हामी विदेशबाट आयात गरेर जीविका चलाइरहेका छौं, तर हामी आफैं उद्यमी बन्न सकिरहेका छैनौं । कर्णालीमा झुलिरहेका मार्सीधानले काठमाडौंको भान्सामा पाक्ने ग्यारेन्टी पाउँछ भने धान फलाउनु समस्या होइन । चितवनमा उत्पादन गरिएको दुध बाटोमा पोखिनुपर्दैन भने गाईभैंसी पाल्नु समस्या पनि होइन ।

हाम्रो अहिलेको मुख्य समस्या भनेको भण्डारण र बजारको हो । त्यही समस्याका कारण माग र आपूर्तिबीच ‘मिसम्याच’ भइरहेको छ । बजारको ग्यारेन्टी हुन्थ्यो भने उत्पादन कुनै समस्या थिएन । कर्णालीमा झुलिरहेका मार्सीधानले काठमाडौंको भान्सामा पाक्ने ग्यारेन्टी पाउँछ भने धान फलाउनु समस्या होइन । चितवनमा उत्पादन गरिएको दुध बाटोमा पोखिनुपर्दैन भने गाईभैंसी पाल्नु समस्या पनि होइन ।

हामीकहाँ विकासका पूर्वाधारको उपलब्धता अहिले फैलिँदै गएको छ । प्रत्येक स्थानीय तहको केन्द्रसम्म कालोपत्रे सडक पुर्याउने कुरा भइरहेको छ । धेरैजसो गाउँहरुमा बाटोघाटो खोलिएका छन् । विजुली र खानेपानीको पहुँच ९० प्रतिशत भन्दा माथि पुगेको छ । सञ्चारमाध्यमबाट अहिले कोही पनि विमुख हुनु परेको छैन । यो सक्षमताले उत्पादन र बजारीकरण गर्ने क्षमता विस्तार हुँदै गएको छ । त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने सोच र इच्छाशक्ति मात्रै अब चाहिएको हो ।

अबको अवस्थामा प्रत्येक गाउँका उद्यमीको उत्पादनले बजार पाउने व्यवस्था गर्नु सरकारको प्रमुख दायित्व हो । धेरैजसोले अहिले पुँजी नभएर उद्यमी नबनेका होइनन्, बजार नभएर मात्रै हो । यसका लागि स्थानीय सरकारहरुले स्थानीय उत्पादनको संकलन, भण्डारण र बजारीकरणको अगुवाई गर्नुपर्छ । त्यसका लागि माथिल्लो तह र एउटै तहका सरकारबीच समन्वय र सहकार्य गर्ने वातावरण मिलाउनुपर्छ ।

संघ, प्रदेश र स्थानीय तहमै पुग्न सक्नेगरी कमोडिटिज बजारलाई व्यवस्थित गरेर निजी क्षेत्रमा विस्तारै त्यसको हस्तान्तरण गर्दै जाने हो भने तत्कालका लागि बजारको समस्या समाधान हुन्छ । त्यसले प्रशस्त रोजगारीको अवसर समेत सिर्जना गर्छ । दीर्घकालमा यसले सरकारी भूमिकालाई कम गर्दै जाने र निजी क्षेत्रलाई नै मूलधारमा ल्याउने अवस्था पनि यसले सिर्जना गर्नसक्छ । त्यसैले यो अवस्थामा हाम्रो क्षमता र सरकारको भूमिकालाई रिडिफाइन गर्नुपर्ने अवस्था आएको छ ।

कोरोना भाइरसको महामारीसँगै चीनले एउटा मोबाइल एप्लिकेसनको विकास गरेको छ । यसले प्रत्येक दिन नागरिकको स्वास्थ्य अवस्था र गतिविधिलाई ट्र्याकिङ गरिरहेको हुन्छ । यदि कुनै व्यक्तिमाथि संक्रमणको आशंका गरियो भने उसले त्यो अवधिमा भेटेका सबैको जानकारी यो एप्लिकेसनले राख्छ र तत्कालै सबैलाई उपचारको दायरामा ल्याउन सकिन्छ । यो एप्लिकेसन मानव अधिकार र व्यक्तिगत स्वतन्त्रताका हिसावले उपयोगी एप्लिकेसन पक्कै होइन तर हामीले त्यस्तै एप्लिकेसनको विकास गरेर माग र आपूर्तिको असन्तुलनलाई हटाउने औजारको रुपमा प्रयोग गर्न सक्छौं ।

अर्थतन्त्रले हाम्रा गतिविधिलाई विभिन्न ३ वटा क्षेत्रमा वर्गीकरण गरेको हुन्छ । प्रारम्भिक क्षेत्र, द्वितीयक क्षेत्र र तृतीयक क्षेत्र । प्रारम्भिक क्षेत्रमा कृषि, बन र खनिज पर्छ । द्वितीयक क्षेत्रमा उद्योग पर्छ भने तृतीयक क्षेत्रमा ब्यापार र सेवा क्षेत्रहरु पर्छन् । यहाँ पहिलो क्षेत्रको उत्पादनको मूल्य ज्यादै न्यून हुन्छ । दोस्रो क्षेत्रले यसमा प्रशस्त ‘भ्यालु एड’ गर्न सक्छ । अहिलेको अवस्थामा त्यस्तो मूल्य अभिवृद्धि गर्ने उद्योगहरुको खाँचो नेपाललाई छ । यसले हाम्रो ठूलो जनसंख्यालाई रोजगारीको दायरामा समेट्न सक्ने अवस्था सिर्जना गर्छ ।

तर, यतिले मात्रै चाहिँ पुग्दैन । हामीले हाम्रा राष्ट्रिय व्यवहारलाई देखाउनुपर्ने दिन आएको छ । त्यसका लागि उपलब्ध भएसम्म नेपालकै उत्पादनलाई उपभोग गर्ने बानीको विकास हामीले गर्नुपर्छ । त्यति मात्रै होइन नेपालमा जुन उत्पादनले सबैभन्दा बढी मूल्य अभिवृद्धि गरेको छ, त्यसलाई उपभोगको पहिलो प्राथमिकतामा राख्ने बानीको विकास हामीले गर्नुपर्छ । त्यसो त, सरकारले पनि नेपालमै उत्पादन हुनसक्ने सामानको आयातमा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाउन सक्छ । त्यसले वास्तविक रुपमा राष्ट्रियतालाई झल्काउँछ । यसले आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रलाई विकास गर्न सहयोग पनि गर्छ ।
अर्को कुरा, हामीले हाम्रो उपभोग प्रवृत्तिलाई केही समयको लागि ‘निलम्बन’ गर्नुपर्ने अवस्था पनि आएको छ । कोरोनाको लागि हामीले एक महिनासम्म घरमा थुनिएर योगदान गर्न सक्छौं भने देशको लागि हामीले एक वर्ष न्यूनतम उपभोग गरेर बाँच्न पनि त सक्छौं नि ? मकै बेचेर हर्लिक्स आयात गर्नुभन्दा त्यही मकैको सातु बनाएर खान सक्छौं नि ?

उद्योग प्रतिष्ठानहरुले पनि एक वर्ष न्यूनतम नाफा लिएर धेरै भन्दा धेरैलाई रोजगारी दिन पनि सक्छन् । यदि त्यसो गर्न सकियो भने भोकविरुद्धको यो लडाइँमा हामीले फेरि पनि जित्छौं । क्लार्कसनले आफ्नो गीतमा भनेझैं यदि हामी मर्दैनौं भने हामी बलियो भएरै छोेड्छौं । हाम्रो अर्थतन्त्र मर्दैन भने यो बलियो भएरै छोड्छ । कोरोनाको महामारीलाई दीगो विकास र बलियो अर्थतन्त्रको आधारशिला बनाउने सुनौलो अवसरको रुपमा हामी यसलाई प्रयोग गर्छ सक्छौं ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

व्यवसायिक अभ्यासमा धेरै परिवर्तन, सञ्चालन लागतमा २० प्रतिशत बचत

उदाउँदा १० लेखकः जो विकासन्युज स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगितामा विजयी भए

मल्लले जिते एक लाखको स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगिता

विपत्तीलाई जित्न खोजौ बिकल्प

सरकार ! लासमाथि राजनीति नगर्नू है

फेरिन्न उत्तर कोभिड विश्व