चीनको वुहान प्रान्तबाट उत्पत्ति भएको मानिएको कोरोना भाइरसले अहिले विश्वमाहामारीको रुप लिइसकेको छ । यसले हामी मानव प्रजाती प्रकृति अगाडी कति नाजुक छौँ भनेर पनि देखाउँछ । यसको पहिलो केस ३१ डिसेम्बर २०१९ वुहानमा देखिएको थियो र नेपालमा पहिलो केस १३ जनवरी २०२० मा देखिएको थियो । पहिलो केस वुहान समुद्री खाना थोक बजारसँग सम्बन्धित थियो र त्यसैले भाइरस जुनोटिक मूल भएको मानिन्छ । यो कोरोना रोगको आधिकारिक रूपमा कोभिड १९ नाम दिइएको छ ।
कोरोनाभाइरस महामारीले धेरै देशका राजनीतिक प्रणालीहरूलाई असर गरेको छ । यसले विधायकीय गतिविधिहरू निलम्बिन पारेको छ । केही राजनीतिज्ञ एवं उच्च पदस्थ व्यक्तिहरूमा समेत काेराेना संक्रमण भएकाे छ । विभिन्न देशमा भाइरस फैलिने डरले चुनावहरु पनि सार्ने काम हुदैछ ।

कोरोनाभाइरसको डरले विश्वव्यापी अत्यावश्यक सामानहरू जस्तै रोटी, चामल, तरकारीहरू, टोइलेट पेपर, चाउचाउ र कीटनासक आतंकित भएको छ । यसले विश्वव्यापी व्यक्तिगत सुरक्षात्मक उपकरणको अभाव पनि निम्त्याएको छ । डब्ल्यूएचओको चेतावनी अनुसार यसले स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई जोखिममा पार्ने छ ।

कोरोनाभाइरस महामारीको कारण विश्वव्यापी अवरोधले वातावरण र मौसममा असंख्य असरहरू ल्याएको छ । यात्रामा आएको गम्भिर गिरावटले धेरै क्षेत्रहरूलाई वायु प्रदूषणमा खस्केको अनुभव गरेको छ । चीनमा तालाबन्दी र अन्य उपायहरूले गर्दा कार्बन उत्सर्जन २५ प्रतिशत घटेको छ, जुन वैज्ञानिकले अनुमान गरेको दुई महिनामा कम्तिमा ७७००० जनाको ज्यान बचाइएको छ । यद्यपि यसको प्रकोपले २०२० को संयुक्त राष्ट्र जलवायु परिवर्तन सम्मेलन स्थगित गर्ने लगायतका वातावरणीय कूटनीति प्रयासलाई पनि अवरोध पुर्याएको छ र यसबाट हुने आर्थिक नतिजाले हरियो उर्जा प्रविधिमा लगानी सुस्त हुने अनुमान गरिएको छ । चिनियाँ मानिसका साथसाथै अन्य एशियालीहरुमा जातीय दुर्व्यवहार र हमलाको स्तर भने बढेको छ ।

अहिले यसको संक्रमन रोक्न विश्वमा लकडाउन लागु भएको छ जसले गर्दा अर्थतन्त्रलाई नराम्ररी हानी पुर्याएको छ । जस्तै कार्यालय तथा कारखानाहरु सबै ठप्प छन् । विश्वका हुने खाने देशहरु जस्तै अमेरिका, इटलीमा नै ठूलो रुपमा माहामरी फैलिरहेको छ तर दक्षिण कोरियामा भने यो संक्रमन धेरै फैलिन नपाउदै नियन्त्रनमा ल्याइसक्यो । अरु देशहरुले पनि कोरियाली मोडेलको प्रयोग गर्दा रामो हुने थियो । त्यो भने लकडाउन गरेर विदेशबाट आएको व्यक्तिहरुको कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गरेर फैलिने सम्भावना हटाउने । अमेरिकामा लकडाउन लागु भएको छैन अनि बेलायतमा पनि ढिला गरिएको लकडाउनले गर्दा नै होला त्यहाँ कम समयमा धेरै संक्रमण फैलिएको पाइयो ।

तर नेपालको अहिले सम्मको अवस्था सोचे जति नाजुक भएको छैन । दोश्रो केस आए लगतै लकडाउन गरेको हुनाले यो माहामारी ठूलो रुपमा फैलिएकाे छैन । सरकारले विद्यालय, कलेज बन्द गर्दै परीक्षाहरु सार्ने र लकडाउन गर्ने निणय गरेकाे छ । सरकारले त्यो निर्णय अलि अगाडि नै गर्नु भएको भए झनै राम्रो हुने थियो । अहिले सरकारले लगाएको लकडाउनलाई जनताले राम्ररी पालना गरिरहेका छन् । सरकारले टेस्टइङ किटको खरिदमा देखिएको अनिमियता जस्ता कार्ये भने जनताहरुकोे नराम्रो नजरमा परेको पाइन्छ । मजदूरहरु तथा निम्न आयहरुका लागि राहत वितरणमा पनि समस्या देखिएको छ । सरकारको सम्पूर्ण काम हेर्ने भए, सरकारले ठिकै काम गरिरहेको छ ।

कोभिड १९ महामारीको प्रतिक्रियाहरू केवल अन्य सामाजिक र पर्यावरणीय संकटहरूको विस्तार हो । एउटा क्षेत्रको भन्दा बढि अरु क्षेत्रको प्राथमिकतामा ध्यान गएको छ । यो प्राथमिक गतिशिलले कोभिड १९ को लागि विश्वव्यापी प्रतिक्रियाहरू ड्राईभ गर्न ठूलो भूमिका खेलेको छ ।

 आर्थिक भविष्य 
आर्थिक परिप्रेक्ष्यमा यहाँ चार सम्भावित भविष्यहरू छन् । ती हुन बर्बरवादमा उत्रन, एक मजबूत राज्य पूँजीवाद, कट्टरपन्थी राज्य समाजवाद, र पारस्परिक सहायतामा निर्मित ठूलो सामाजिक रूपान्तरण । यी सबै भविष्यको संस्करणहरू पूर्ण रूपमा सम्भव छन्।

कोरोनाभाइरस, जलवायु परिवर्तन जस्तै, आंशिक रूपमा हाम्रो आर्थिक संरचनाको समस्या हो । यो दुबै “वातावरणीय“ वा “प्राकृतिक“ समस्याहरू जस्तो देखिन्छ तर त्यी सामाजिक रूपमा संचालित छन् । हो जलवायु परिवर्तन केहि ग्याँसहरुले गर्दा ताप सोस्नुको कारण हुन्छ तर त्यो एक धेरै ख्रोक्रो विवरण हो । मौसम परिवर्तनलाई वास्तवमै बुझ्नका लागि हामीले सामाजिक कारणहरू बुझ्नु आवश्यक छ जसले गर्दा हामीले ग्यासको उत्सर्जन गर्दछौँ ।

यसको प्रत्यक्ष कारण भाइरस हो तर यसको प्रभावहरू प्रबन्ध गर्न हामीले मानवीय व्यवहार र यसको फराकिलो आर्थिक प्रसंग बुझ्नु आवश्यक छ । यदि हामीले गैर आवश्यक आर्थिक गतिविधिलाई कम गर्यो भने कोभिड १९ र जलवायु परिवर्तन दुबैलाई सम्हाल्न सजिलो छ । मौसम परिवर्तनका लागि हेर्ने हो भने यदि हामीले कम सामान उत्पादन गर्यौ भने, हाम्राे कम ऊर्जा प्रयोग हुन्छ र कम ग्रीनहाउस ग्यास उत्सर्जन हुन्छ । कोभिड १९ को महामारी विज्ञान द्रुत रूपमा विकसित हुँदैछ तर मूल तर्क यस्तै सरल छ । व्यक्तिहरू एकसाथ हुलमा संक्रमण फैलियो । यो घर, कार्यस्थलहरूमा मानिसहरूले यात्रा गर्दछ । यस हुललाई कम गर्नाले व्यक्तिदेखि व्यक्ति संक्रमण कम र सम्भवत कम केसहरू निम्त्याउने सम्भावना छ ।

सामान्यतया संकतको यो सामना गर्नका लागि सिद्धान्त सरल छ । सरकारले खर्च गर्छ र खर्च तबसम्म गर्दछ जबसम्म मानिसहरूले उपभोग गर्न र फेरि काम गर्न सुरु गर्दैनन् । लकडाउनले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रमा दबाब दिइरहेको छ । हामी गम्भीर मन्दीको सामना गर्दछौं । यस दवावले विश्वका केही नेताहरुले लकडाउनसहज बनाउनका लागि उपायहरु आह्वान गरेको छ ।
कोभिड १९ ले बजारको बारेमा हाम्रो विश्वासहरू कत्तिको झूट छन् भनेर देखाउछ । विश्वभर सरकारहरूलाई आपूर्ति चेन, सामाजिक हेरचाह र मुख्य रूपमा स्वास्थ्य सेवा जस्ता संवेदनसिल सिस्टमहरु विफल वा ओभरलोड हुने डर छ । यसमा योगदान पुर्याउने धेरै कारकहरू छन् ।

धेरै व्यक्तिहरू व्यर्थका काम गर्छन्, अांशिक रूपमा व्यर्थको काम गर्छन जसको कारण हामी कोभिड १९ लाई जवाफ दिन असामर्थिय छौं । महामारीमा धेरै त्यस्ता कामहरू आवश्यक छैनन । हाम्रो खराब अवस्थाको बेला पर्याप्त कुञ्जीका कामदारहरू अभाव छन् । नेपालको लागि २०२० अर्थतन्त्र अभिवृद्धिको लागि महत्वपूर्ण वर्ष हुने थियो । पर्यटन वर्षले नेपाली अर्थतन्त्रमा ठूलो उर्जा देखाएको थियो । तर यस्तो माहामारी आएर सरकारले प्रक्षोपन गरेको लक्ष्यबाट नतिजा एकदमै टाढा आउने देखिन्छ । नेपालमा लगभग सम्पूर्ण अर्थतन्त्र पर्यटन व्यवसाय र कृषिसँग जोडिन जान्छ । अब विश्व अर्थतन्त्र नै डामाडोल हुँदा नेपालमा पनि त्यसको प्रत्यक्ष असर पर्न छ ।

अहिले नेपालमा मुख्य गरी राहत व्यवस्थापनामा ध्यान दिन सक्नुपर्छ । श्रमिकहरु जो आफ्नो घरबाट धेरै टाढा छन्, उनीहरु सबै भन्दा बढी प्रभावित भएको देखिन्छ । भाईरसले भन्दा पनि भोकै भएर मर्ने अवस्था आउन सक्छ । ऋण लिनेहरुलाई केही समय सम्म भएपनि भुक्तानी गर्न सहुलियतको व्यवस्था अति महत्वपूर्ण हुन जान्छ । लकडाउनमा सबै ठप्प भएको हुनाले खाद्यान्नहरुको वितरण पनि हुन सकिरहेको छैन । अहिले तत्कालका लागि यी समस्याहरु समाधान गर्नुपर्छ ।

नेपालमा पहिले जस्तै अर्थतन्त्र हुन अली समय लाग्छ किनभने पर्यटनमा केही समय सम्म गिरावट भइरहनेछ । हाम्रो अर्थतन्त्र कति कमजोर छ भनेर २०७२ सालको भूकम्प पछि अहिले फेरी देखियो । त्यो बेला त नेपालले राहत स्वरुप धेरै कुराहरु पाए । तर अहिले विश्व नै यसको चङगुलमा हुँदा राहत खासै पाउने छैनौँ ।

यो सबैबाट हामीले ठूलो पाठ सिक्नुपर्छ । हामीले चाहिने कुरामा लगानी गरिरहेको छैनौ । यदि विश्वले युद्ध गर्नको सट्टा विकासका कुरा गेरेको भए यस्तो अवस्था कहिले आउने थिएन । विज्ञान र स्वास्थ्यमा हाम्रो ध्यान कहिले गएन । केवल पैसा कसरी बढी कमाउनेमा गयो । यही क्रममा हामीले पृथ्वीलाई अत्यन्त हानी पुर्यौउन थाल्याैं र अझै पुर्याइरहेका छौं । पेट्रोलिएम पदार्थको प्रयोगमा कमी छैन नगरेर होस या पृथ्वीलाई फोहोर गर्दै बसेको भएर होस, जुन थालीमा खान्छौ, त्यही थालीमा प्वाल पारी रहेको छाैं । यो लकडाउन अवधिमा प्रकृतिले आफ्नो पहिलेको रुप लिन थालेको छ । यस्तो सफा हावापानी यो सबै बिरलै हुन पाउछ । अहिले वातावरण हिसाबले पनि हामी मानव सभ्यताले के कुरा गरिराखेका छौं भनेर थाहा पाउने यो सुन्दर अवसर हो । यी परिवर्तनहरूले हामीलाई आशा दिन्छ । तिनीहरूले हामीलाई भविष्यमा धेरै जीवनहरू बचाउने मौका दिन्छन् । यिनीहरूले लामो अवधिको परिवर्तनको सम्भावना संकेत गर्छ जसले हामीलाई खुसी पार्नेछ र जलवायु परिवर्तनसँग जुझ्न मद्दत गर्नेछ तर हामीलाई यहाँ पुग्न किन यति लामो समय लाग्यो ? किन धेरै देशहरू उत्पादन सुस्त हुदा तयार अवस्थामा थिएन ? यसको जवाफ भर्खरको विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) को रिपोर्टमा छ । उनीहरूसँग सहि “मानसिकता“ थिएन ।

कोभिड १९ ले धेरै पुरानो र परिचित शत्रुको फिर्ताको चिन्ह देखाउँछ । इतिहास भरमा, भाइरस, ब्याक्टेरिया र परजीवीहरुबाट रोगको कारण भन्दा अरु कुनैले त्यति मानिस मारेको छैन । भूकम्प वा ज्वालामुखी जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरू, युद्धहरुबाट मृत्यु हुनेको संख्या नजिक पनि छैन।

हामीले अहिले नै कडा कदम चालेर दीर्घकालिन विकासको तरिकामा चलेन भने अबको ५० वर्ष भित्र पृथ्वीमा बाँच्न मिल्ने वातावरण हुने छैन । इन्धनका रुपमा प्रयोग हुने पेट्रोल, डिजेल जस्ता कुरामा कमी ल्याएर सफा इन्धनमा (विद्युत) लगानी गर्नु पर्छ किन भने यसले हानिकारक रसायनहरुको उत्पत्ति गर्दैन । जल, वायु र सौर्य शक्तिमा ध्यान दिनुपर्छ । यो लकडाउनले ठप्प गरेको बेला, विश्वमा नै वातावरणीय हिसाबले राम्रो परिवर्तन भईरहेको छ । नेपालमा पनि अब सबै कार्यहरु विद्युतीय माध्यमबाट गरिनु पर्छ र पेट्रोल, डिजेलका गाडीहरुको संख्या घटाउन पर्छ । हामीले सार्वजनिक स्वास्थ्य प्रणाली बलियो बनाउनु पर्छ । जसरी अमेरिकी सेनालाई दुई मोर्चामा युद्ध लड्नका लागि वित्तीय पोषित बनाइएको छ, त्यसरी नै हाम्रो स्वास्थ्य सेवा प्रणालीहरुमा अर्को महामारीको सामना गर्न उर्जा क्षमता हुनुपर्छ।

विशेषज्ञहरू अनुसार महामारीको तयारीमा एउटा निरन्तर चुनौती भनेको स्तब्ध पर्ने र बिर्सने कुरा हो । धेरै जसो राजनीतिज्ञहरूले सार्स वा इबोला जस्ता संकटको लगत्तै आर्थिक सहयोगको प्रतिज्ञा गर्छन् तर ती प्रतिज्ञाहरूलाई सफल हुन दिनैन ।
अहिले भएको कोरोना भाइरसको सकारात्मक पक्ष पनि छ किनभने यो पृथ्वीले हामी मानव सभ्यतालाई आफ्नो कार्यशैलीबारे सोच्न बाध्य बनाइ दिइएको समय हो । हामीलाई बिरामी पर्दा ज्वरो आएर औषधी खाएको जस्तै पृथ्वीलाई पनि हानी भएकोले मानिसलाई सतर्क रहन दिएको सङ्केत हो । सार्स कोभ १९ (कोभिड १९) धेरै फैलिने भाइरस हो तर यो त्यति घातक भने होइन । यो इबोला भाइरस जतिकै घातक भइदिएको भए के हुन्थ्यो ? हामी मानव जातिले मान्नै पर्छ कि हामीले अहिले जे गर्दैछौं, त्यो कुनै हालतमा पनि दिगो छैन । यो नै समय हो जुन संशाेधनको निम्ति नीति परिवर्तन गर्नु पर्छ । हामीले चुनावमा नेताहरू त्यसलाई जिताउनु पर्छ जसले विज्ञानका कुरा बुझेर नीति निर्माण गर्छ । अनुसन्धान र विकासमा ध्यान दिनु पर्छ । हामीले गरिरहेका कार्यहरूले भने प्रकृतिलाई हानी पुर्याईरहेको छ ।

अहिले ग्लोबल वार्मिङ्ले समुद्रको सतह बढिरहेको छ, हिउँ पग्लिरहेको छ । के थाहा कुन घातक भाइरस पग्लिरहेको हिउँमा लुकिरहेको छ । यदी हामीले हाम्रो कार्यशैलीमा परिवर्तन गरेन भने निकट भविष्यमा यो भन्दा खतरनाक महामारी आउन सक्छ जसले मानव प्रजातीको अन्त्य गर्ने सामथ्र्य राख्छ। म आशा गर्दछु कि कोभिड १९ को मामलामा त्यस्तो हुने छैन। हामीले यस महामारीबाट बाँच्नका लागि यथासक्दो प्रयास गर्नुपर्दछ जसले यो पक्का गर्छ कि अहिले भएको गल्ती तथा लापर्वाही बिगतमा नै सीमित रहनेछ र भविष्यमा दोहोर्याइने छैन ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

व्यवसायिक अभ्यासमा धेरै परिवर्तन, सञ्चालन लागतमा २० प्रतिशत बचत

उदाउँदा १० लेखकः जो विकासन्युज स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगितामा विजयी भए

मल्लले जिते एक लाखको स्वतन्त्र लेखन प्रतियोगिता

विपत्तीलाई जित्न खोजौ बिकल्प

सरकार ! लासमाथि राजनीति नगर्नू है

फेरिन्न उत्तर कोभिड विश्व