सेयर दलालहरुको छाता संगठन स्टक ब्रोकर एशोसिएशन अफ नेपालको अध्यक्षमा सन्तोष मैनाली निर्विरोध निर्वाचित भएका छन् । ब्रोकर नम्बर ३६, सेक्यूर्ड सेक्यूरिटिजका अध्यक्षसमेत रहेका मैनालीको नेतृत्वमा नयाँ कार्यसमिति सर्वसम्मत चयन भएको हो । नवनिर्वाचित अध्यक्ष मैनालीले यसअघि पनि एशोसिएशनमा सदस्य र महासचिवको भूमिका निर्वाह गरिसकेका छन् । पुँजी बजारका विषयमा विभिन्न अध्ययन विश्लेषण गर्दै आएका मैनाली नेतृत्वको कार्यकाल दुई वर्षको हुनेछ । यससँगै, आगामी दुई वर्षको योजना के छ ? बजार सुधारको लागि के कस्तो पहल गर्नुहुन्छ ? भन्ने जस्ता विषयमा केन्द्रीत रहेर नवनियुक्त अध्यक्ष मैनालीसँग विकासन्युजका लागि मञ्जरी पौडेलले गरेको कुराकानी गरेकी छन्ः

स्टक ब्रोकर एशोसिएशनको अध्यक्ष हुनुभयो, पहिलो प्राथमिकतामा के-कस्ता योजना र कार्यक्रम राख्नुभएको छ ?

अब आगामी दुई वर्षको लागि कसरी जान्छौं भन्ने हो । यसमा दुई वटा कुरा छ । हामी समग्र बजारमै तल्लो तहमा छौं । यसलाई माथि उकास्न हामीले गर्न सक्ने र हामीभन्दा माथिल्लो निकायले गर्न सक्ने गरी दुई कोणबाट हेर्नुपर्छ ।

पहिलो प्राथमिकतामा हामी आफैले गर्न सक्ने कामलाई राखेका छौैं । ट्रेड म्यानेजमेन्ट सिस्टम (टीएमएस), जुन हामीले ल्याउनको लागि एउटा छुट्टै कम्पनी नै दर्ता गरेका छौं । जसको नाम हो क्याप टेक नेपाल प्राइभेट लिमिटेड । यो दशैं अगाडि नै दर्ता भइसकेको कम्पनी हो ।

यो एउटा विश्वस्तरीय ट्रेड म्यानेजमेन्ट सिस्टम हो । विश्वस्तरीय भन्नाले, जसको मोबाइल एप्लिकेशन पनि हुन्छ । मोबाइलबाटै अर्डर राख्न, झिक्न मिल्छ । त्यसपछि विभिन्न मार्केटमा काम लाग्ने पनि हुन्छ, जस्तै, भोलि डेरिभेटिभ मार्केट आयो भने त्यसको लागि पनि काम लाग्ने । र, जति पनि उपकरणहरु विदेशी मार्केटमा चलिरहेका छन्, त्यसमध्ये अधिकांश उपकरणहरुको कारोबार गर्न मिल्ने सुविधा यो सिस्टममा हुन्छ ।

त्यसपछि लगानीकर्तालाई चाहिने सम्पूर्ण सूचीकृत कम्पनी सम्बन्धी, नेप्से लगायत अर्थतन्त्र सम्बन्धी विभिन्न तथ्यांकहरु पनि त्यसमैमा राखिन्छ । यति मात्रै नभएर त्यहाँ उपलब्ध डेटाहरुलाई आधारभूत वा प्राविधिक दुबै तरिकाले विश्लेषण गर्न मिल्ने खालको टीएमएस ल्याउने भन्ने हो ।

त्यो ल्याईसके पछि अहिले लगानीकर्ताहरुले जुन समस्या भोगिरहनु भएको काम गर्न गाह्रो हुने, ब्रोकरले नगरिदिएको भन्ने गुनासाहरु जस्ता विषय सम्भवतः उक्त टीएमएस आएपछि त्यो सबै हट्छ भन्ने विश्वास छ । र, बजारलाई त्यसले एउटा लेभलमा पुर्याउँछ । साथै, देश तथा विदेशमा रहेका धेरै लगानीकर्तालाई बजार प्रवेश गर्न थप सहज हुन्छ । त्यसैले, फोकसमा रहेको पहिलो काम मध्ये यो हो, जुन हामी ब्रोकर आफैले गर्न सक्ने छौं ।

त्यसपछि अरु भनेको लगानीकर्ता सचेतनाका कामहरु गर्ने । यो पनि हामी आफैले गर्न सक्छौं । अरु भनेको ब्रोकरहरुको कार्यक्षेत्र विस्तार गर्ने भन्ने हो । नयाँ तथा थप कार्यालयको लागि हामीले हामीभन्दा माथिको निकायलाई अनुरोध गर्नुपर्छ । आफुले जानेका कुराहरु सुझावको रुपमा दिने हो ।

अर्को पोर्टफोलियो म्यानेजमेन्ट सर्भिस, त्यसपछि अन्डर राइटिङ्गको काम हो । बुक बिल्डिङ्ग कै प्रक्रियामा प्राथमिक निष्काशनहरु जाँदैछ । त्यसमा पनि ब्रोकर सहभागी हुन पाउने व्यवस्था आवश्यक छ । त्यस्तै, एउटा फुलफेज ब्रोकर हुनको लागि ब्रोकरहरुले के के सेवा दिनुपर्छ जस्तै, रिसर्च गर्ने, एडभाइस दिनेलगायतका कामहरु पर्छन् । यी सबै गर्नको लागि पहल गर्ने, आफूले सकेको आफ्नो क्षमता अभिवृद्धि गर्ने भन्ने मेरो प्राथमिकता छ । यी कार्यहरु गर्नको लागि चाहिने क्षमता अभिवृद्धि गर्ने काम पनि सँगै अघि बढाउनु पर्नेछ ।

मार्जिन ट्रेडिङ्ग आइसकेको छ । त्यसलाई बजारमा कसरी एयाट्राक्टिभ बनाउन सकिन्छ भन्ने अर्काे सन्दर्भ पनि छ । नियम पनि आएको छ । कार्यान्वयन पनि भएको छ । तर त्यो चल्न सकिरहेको छैन । के गरेर यसलाई चलाउन सकिन्छ र बजारमा अधिक तरलता सिर्जना गर्न सकिन्छ भन्ने ध्यान दिन जरुरी छ । यसमा धितोपत्र बोर्डले पनि एकदमै चासो राखेको छ । यसमा कसरी अगाडि बढ्न सकिन्छ भनेर फोकस गर्नुपर्नेछ । अन्य सबै कामहरु लगानीकर्ताका लागि नै ल्याउने भन्ने हो । त्यसमा ब्रोकरलाई पनि लाभ हुने र लगानीकर्तालाई पनि थप लाभ हुने छ । हाम्रो यो कार्यकालमा यसरी नै जाने छौं ।

सेयर बजारमा थप सुधार गर्नुपर्ने विषय के के छन् ? कस्तो योजना बनाउनु भएको छ ?

बजार विकासको लागि विभिन्न नयाँ नयाँ उपकरणहरु ल्याउने, जुन आफ्नो क्षमताले ल्याउन सकिन्छ । अब अहिले नै कुरा त नगरौं । बेला पनि भाएको छैन । तर, आजको हाम्रो परिवेशमै ल्याएर गर्न सकिने कामहरु, जुन भएको छैन, त्यसको लागि आफू लागि पर्ने र सर सल्लाह तथा सुझाव दिने कामहरु गर्छु । जस्तै, इन्टायर्ड ट्रेडिङ्ग भनेको थुप्रै वर्ष भइसक्यो । त्यो ल्याउन सकिन्छ । बोण्ड मार्केटलाई अझै लिक्विड बनाउन सकिन्छ । सामान्य खालका डेरिभेटिभ प्रडक्ट ल्याएर कारोबार गराउन सकिन्छ । त्यसैले अहिले धेरै ठूलो कुरा गरेर प्रचारवाजी मात्रै हुन्छ । यति कामहरु गर्न सक्यौं भने बजार विकास हुन्छ ।

अर्को रियल इन्भेष्टमेन्ट ट्रष्ट भन्ने छ । हाम्रो रियल इन्भेष्टमेन्ट सेक्टरमा ठूला ठूला व्यवसायिक घरनाहरुको लगानी छ । हाम्रो बचतकर्ताहरुको आकर्षणको क्षेत्र भनेको रियल सेक्टर पनि हो । सरकारले यसलाई पारदर्शी बनाउने, राजश्व असुल्ने, कारोबार पारदर्शी बनाउने काम गरिरहेको छ । अझै थप गर्नुपर्ने पनि होला । रियल इन्भेष्टमेन्ट ट्रष्टलाई पनि हामीले चाँडो ल्यायौं भने साना साना लगानीकर्ताले पनि लाभ लिन सक्नेछन् । यस्ता संस्थाहरु आउँन पनि तयार छन् । रियलस्टेटमा लगानी गर्ने हाम्रो जनताको त कुरा गर्नै परेन । अलिकति बचत भयो कि सबैको ध्यानै त्यही हुन्छ । तर त्यसमा साना साना बचतकर्ताहरु बिमुख भइरहेका छन् । यसलाई व्यवस्थित रुपमा ल्याउन सक्यौं भने सरकारले पहिलेदेखि चाहेको कुरा पनि फुलफिल हुने छ । र, साना साना पैसा भएर घरजग्गाको लाभ लिन नसक्नेहरुलाई पनि लाभ मिल्ने, म्युचुअल फण्ड जस्तो योजना ल्याउन सकिन्छ ।

यस्ता यस्ता कामहरु छोटो समयमा गर्न सकिन्छ । अहिले भैराखेको पूर्वाधारले पनि साथ दिने यी काममा फोकस गर्यौं भने ठीक होला जस्तो लाग्छ ।

यी कामहरु गर्नको लागि चुनौतिहरु के के छन् ?

चुनौतिको विषयमा भन्नु पर्दा, पहिलोको कामको लागि अर्थात नयाँ टिएमएस सिस्टम ल्याउने भन्नेमा त त्यति ठूलो चुनौति भएन । हामीले खाली धितोपत्र बोर्ड तथा नेप्सेबाट सहजिकरण गरिदिनुहोस् भन्ने मात्र हो । त्यसको लागि चाहिने कानुनी व्यवस्था बनाइदिने र सहजिकरण गरिदिने मात्रै हो । त्यसमा त्यति ठूलो चुनौति छैन ।

कम्पनी दर्ता भइसक्यो अब विदेशमा टेष्टेड प्रणाली ल्याउने भनेका छौं । हामी आफै बनाउँदैनौं । त्यो प्रणाली ल्याउँदा कतै कानुनी बाधाहरु देखिएला, त्यो फुकाइदिनु पर्यो । प्रणाली इन्टिग्रेट गर्नको लागि सहजिकरण गराइदिनु पर्यो ।

अर्को लगानीकर्ता सचेतनामा खासै चुनौति छैन । ब्रोकरको कार्यक्षेत्र विस्तारमा अलिकति हाम्रो आफ्नै पनि क्षमता अभिवृद्धि गर्नुपर्ने हुन्छ । यसमा हुम्यान रिसोर्स तथा क्यापिटलको पाटो पर्ने भए । त्यसै पुँजी बढाउने कुरा आएन । व्यवसाय थप्दा पुँजी नथप्ने कुरै भएन । यसमा हामी ब्रोकर साथीभाइहरु सबै पोजेटिभ नै छौं ।

यी बाहेक अन्य कामको लागि अन्य देशको अभ्यास कस्तो छ, त्यो हेरेर यहाँ आउनु पर्यो । यहाँको कानुनी व्यवस्था अनुसार परिमार्जन गर्नुपर्ने हुन सक्छ । अब नयाँ उपकरण भन्ने बित्तिकै लगानीकर्ताहरु इक्विटीमा मात्रै व्यस्त छन् । अब आउने नयाँ उपकरणको बारेमा बुझाउनु पर्यो, सचेतना फैलाउनु नै पर्यो । मूख्य चुनौतिहरु यिनीहरु नै हो । एकदमै हाईफाई प्रडक्ट ल्याउन अहिले बेला भएको छैन जस्तो लाग्छ । तर, यी खालका प्रडक्टहरु ल्याउनलाई सबै पक्ष मिल्ने हो भने त्यति ठूलो चुनौति, गर्नै नसकिने भन्ने छैन ।

पछिल्लो समय ब्रोकर कमिशन घटाउनको लागि दवाव आईरहेको देखिन्छ, धितोपत्र बोर्डले पनि छिट्टै अन्तिम रुप दिनुपर्छ भनिरहेको छ । यसमा तपाईंको धारणा के छ ?

कमिशनको विषयमा नियमनकारी निकाय धितोपत्र बोर्डले अध्ययन गरिसकेको छ । के कसरी गर्न सकिन्छ भनेर प्रतिवेदन समेत तयार भइसकेको छ । यसलाई अन्तिम रुप दिन सबै ब्रोकरहरुसँग छलफल गर्ने भनेर बोर्डका अध्यक्ष भिष्मराज ढुंगानाले भन्नुभएको छ । उहाँको कुराले हामी एकदम उत्साहित भएका छौं ।

तर, हाम्रो भनाई के हो भने कमिशनको बारेमा निर्णय गर्दा धेरै कुरा हेर्नुपर्छ । किनभने यो भनेको ब्रोकरको आजसम्मको एउटै मात्र आम्दानीको श्रोत हो । विगतमा पनि दुई पटक घटिसकेको छ । र, पछिल्लो समयमा तीन वर्ष अगाडि पनि एकैपटक करिब ४० प्रतिशतले कमिशन घटाइयो । त्यो घटाउँदा त्यसले बजारमा सुधार हुन्छ, कारोबार पनि वृद्धि हुन्छ भन्ने थियो । तर, कमिशन घटाएको दिनदेखि बजार पनि निरन्तर घटिरहेको र कारोबार पनि घटिरहेको हामीले देख्यौं ।

त्यसैले कमिशनको डाइरेक्ट लिंक बजार सुधारमा छ भन्ने जस्तो गरी व्याख्या भइरहेको छ । त्यो होइन रहेछ भन्ने विगत तीन वर्षको हिस्ट्रीले बताईसकेको छ ।

अर्को कुरा के हो भने, कमिशन भनेको ब्रोकरले लगानीकर्तालाई प्रवाह गरेको सेवाको लागत पनि हो । सेवाको गुणस्तर वृद्धि गर्ने भनेर ठूलो लगानीमा कम्पनी खोल्दै छौं । विदेशमा टेष्टेड सिस्टम ल्याउने हो भने त्यही किसिमको हामीलाई कर्मचारी पनि चाहिन्छ । कर्मचारीमा ठूलो लगानी गर्नुपर्ने हुन्छ । टेक्नोलोजी लगायत अन्य विभिन्न उपकरणहरुमा त्यही अनुसारको लगानी गर्नुपर्ने हुन्छ ।

हामीले सोचेको सेवा उपलब्ध गराउनको लागि जुन लागत लाग्छ, त्यसबाट के हुन्छ, लगानीकर्तालाई कत्तिको लाभ मिल्छ, उहाँहरुले कत्तिको सहजता महशुस गर्नुहुन्छ । यो सबै विषयलाई हेरौं भन्ने एउटा कुरा हो ।

अर्को, दुई तीन महिना कारोबार बढ्यो भन्दैमा त्यसकै आधारमा कमिशन घटाइहाल्दा त्यसले पछि गएर अन्यथा हुन्छ कि भन्ने लाग्छ । त्यसैले, एउटा पुरै साइकल नै हेर्नुपर्छ भन्ने हो । यसको मतलब बजार उकालो लाग्दा (अप ट्रेण्ड) र ओरालो लाग्दा (डाउन ट्रेण्ड) को पुरा साइकल (चक्र) भरिमा ब्रोकरहरुको कमाई कति रहेछ त भनेर अध्ययन गरौं ।

अर्को, २/४ वटा ब्रोकरले धेरै कमाए भनेर पनि कमिशन घटाउने भन्ने आवाज पनि उठाउनु भएन । ५० वटैको हेर्नु पर्यो, एभरेजमा हेर्नु पर्यो । यी सबैको अवस्था हेरेर निर्णय गरौं भन्ने हो । यसमा बोर्डका अध्यक्षले पनि छलफल गरौं भन्नुभएको छ ।

विदेशमा जिरो कमिशन छ भन्ने कुरा जुन मिडियामा सुनिरहेका हुन्छौं । त्यसले अर्थ राख्दैन । यो विषय नै अल्पज्ञान हो जस्तो लाग्छ । किनभने भारतमा जिरो कमिसनमा काम गर्ने गर्ने भनेर सबैभन्दा बढी नाम चलेको ब्रोकर नै सबैभन्दा धेरै कमाउने ब्रोकरमा पर्छ । भनेपछि उसले अवश्य पनि त्यो कमाई लगानीकर्ताबाटै गरेको हो । यसैले के के फरक छ विदेश र यहाँ भनेर हेर्नुपर्छ भनेका हौं । विदेशका ब्रोकरहरुले कुन कुन श्रोतबाट कमाउँछन्, उनीहरुको कारोबारको साइज के छ, उनीहरुको मार्केटको साइज कत्रो छ, यी सबै विषय तथा अवस्थालाई हेरेर समग्रमा निर्णय गर्दा दीर्घकालिन समाधान निस्किन्छ । र, पछि गएर फेरि गलत गरियो कि भन्ने किसिमको माहोल नहोला ।

व्यक्तिगत रुपमा भन्नु पर्दा यी सबै विषयलाई हेर्दा हाम्रो कमिशन घटाउनु पर्छ जस्तो म देख्दिनँ । र, अर्को कुरा के छ भने हामी नेप्सेको कमिशनलाई नै ब्रोकरको कमिशन भन्छौं । त्यसलाई पनि छुट्याएर हेर्नु पर्यो । छुट्याएर हेर्दा इन्डियाको ठूलो ठूलो कर्पोरेट ब्रोकरहरुले लिएको कमिशन तथा हाम्रो कमिशन त्यहि आसपास अथवा त्योभन्दा कम नै देखिन्छ । त्यसैले यी सबैलाई हेरेर निर्णय गरियो भने निकास निस्किन्छ जस्तो लाग्छ ।

यी सबै विषयलाई विचार गरौं । सबै विषयलाई विचार गरेर गरिएको निर्णयमा हामी नाईं भन्दैनौं, घटाउनै परे पनि हामी राजी हुन्छौं ।

अहिले सेयर कारोबार पूर्ण रुपमा अनलाईनबाटै भइरहेको छ । लगानीकर्ताले आफै अर्डर दिनेलगायतका कामहरु गर्छन् । त्यसैले ब्रोकरलाई किन कमिशन भनेर उनीहरुले आवाज उठाइरहेका छन् । उनीहरुको भनाई ठिक हैन र ?

यहीँनेर बुझाईंमा कमी छ । उहाँहरु पहिला ब्रोकर अफिश आउनुहुन्थ्यो अथवा फोन गर्नुहुन्थ्यो । ब्रोकरकै साहारा लिनु पर्थ्यो । अहिले आफैं अर्डर राख्नुहुन्छ । आफै अर्डर राख्दा ब्रोकरलाई किन कमिशन भन्ने कुरा हो । पहिला पेमेन्ट पनि लिन दिन झन्झट थियो । चेक लिएर धाउनु पर्थ्यो ।

तर, हाम्रो प्रणाली यस्तो प्रणाली छ कि जसले गर्दा ब्याक अफिसमा अझ धेरै स्टाफ चाहिएको छ । पहिला चेक लिँदा ब्याक अफिसमा मात्रै प्रोसेसिङ्ग गर्दा हुन्थ्यो भने अहिले टीएमएसमा पनि गर्नुपर्यो, ब्याक अफिसमा पनि गर्नु पर्यो । प्रणालीले जोखिम त्यत्तिकै बढाएको छ । जोखिमको निगरानी गर्नको लागि थप कर्मचारी राखिरहेका छौं ।

उहाँहरुको पाटोबाट हेर्दा ब्रोकरलाई कमिसन दिनै पर्दैन भन्ने भनाई पनि ठिक हो । तर हामीले अनुभव गरिरहेका के छौं भने यो अनलाइन आउँदै गर्दा हाम्रो लागत घटेको छैन । उल्टै बढेको छ । यो कुरा पनि हामीले बुझ्न जरुरी छ । यसलाई पनि छलफलको विषय बनाउँ । र, अघिको सबै विषयलाई हेरेर निर्णय गर्दा ठिक हुन्छ ।

बैंक इन्टिग्रेशनको काम छिट्टै सक्न बोर्डबाट निर्देशन आईसकेको छ । कहिले सकिन्छ यो काम ?

बैंक इन्टिग्रेशनको पाटो पनि नयाँ सिस्टम आएपछि सबै क्लियर हुन्छ । यसमा पनि हामीले कस्तो बैंक इन्टिग्रेशन खोजेको भन्नेमा क्लियर हुनुपर्छ । लगानीकर्ताको बैंक खातामा भएको पैसालाई सिष्टमले चेक गरेर गर्ने कारोबार, त्यो त्यति धेरै सम्भव देखिन्न । त्यो भनेको अर्को लेभलको कुरा भयो ।

लगानीकर्तालाई चाहिने भनेको अनलाइनबाटै फण्ड लिने दिने काम हो, जुन नयाँ सिस्टममा आउँछ । तर, बैंक इन्टिग्रेशनको दुई किसिमको परिभाषा छ । त्यसमध्ये कुनमा जाने भन्ने हो । विदेशमा एकदम राम्रा राम्रा कर्पोरेट ब्रोकरहरुले दिएकै सेवा हामी दिन सक्छौं । त्योभन्दा फरक हुँदैन । इन्टिग्रेशनमा त्यति समस्या हुन्न । जुन अहिले नभएको हैन, भएकै छ ।

सबैबाट भयो र ?

हैन । सबै बैंकमा गएर सिस्टमले इन्टिग्रेट गरेर खाता चेक गर्ने भन्ने त्यो सम्भव हुन्न । किनकि सेयर बजार भनेको यस्तो ठाउँ हो, जुन लगानीकर्ताले अर्डर गरेको न्यायो सेकेण्डमा त्यो अर्डर सिष्टममा पुग्नु पर्यो । त्यो अडरलाई चारतिर लगेर घुमाउन थाल्यौं, भ्यालिडेशन गर्न थाल्यौं भने त्यसबाट लगानीकर्ताले लाभ लिन नसक्ने, लगानीको अवसर गुमाउने पनि हुन सक्छ । त्यसैले हामीले कुन लेभलको बैंक इन्टिग्रेशन चाहने हो भन्ने बुझ्नु पर्यो । र, फेरि पनि भन्छु अन्तर्राष्ट्रिय प्राक्टिसमा जे भएको छ, हामी त्यहीँ लेभलको इन्टिग्रेशन गर्न सक्छौं । त्यो भन्दैमा राष्ट्र बैंकबाट स्वीकृत पाएका सबै बैंकहरुमा गएर खाता सिस्टमले चेक गर्ने भन्ने कुरा भने सम्भव हुँदैन ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

बीआरआईमा ‘एड असिस्टेन्स फाइनान्सिङ’ लेखिएपछि कुरो मिल्यो, यी १० परियोजना समेटिए

ब्रिक्स राष्ट्रमा शतप्रतिशत ट्यारिफ लगाउने ट्रम्पको धम्की देखावटी, अमेरिकाकै नोक्सानी हुने

चेतनाको अभावले बल्झिँदैछ स्पोर्ट्स इन्जुरी, कारखानाका कामदार र खेलाडी बढी जोखिममा

सय कारोबार गर्ने प्रतिनिधिको सूची राष्ट्र बैंकमा बुझाउनुपर्ने, भुक्तानी सम्बन्धी नयाँ व्यवस्था

बीमा कम्पनीले बेच्न सकेनन् १० प्रतिशत लघु बीमा, लघु बीमक आएपछि पन्छिँदै ठूला कम्पनी

घर बनाएर ५० लाखमा बेच्ने गभर्नरको आइडियामा सरकारले देला साथ ?