काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकका प्रथम गभर्नर हिमालय शमशेर राणाको आइतबार बिहान निधन भएको छ । उनको आइतबार बिहान ८ बजे ९७ वर्षको उमेरमा निधन भएको हो ।

नेपाल राष्ट्र बैंकका प्रथम गभर्नर समेत रहेका उनी सन् १९५६ अप्रिलदेखि सन् १९६१ फेब्रुअरीसम्म नेपाल राष्ट्र बैंकको गभर्नर भएका थिए । नेपाली अर्थतन्त्रमा उनको ठूलो योगदान छ ।

नेपाली बजारमा दबदबा राखेको भारतीय रुपैँया विस्थापित गर्न उनको भूमीका अनुकरणीय छ । भारतीय रुपैयाँ विस्थापित गरेर नेपालको तराई क्षेत्रमा अप्रत्याशित सहजताका साथ नेपाली रुपैयाँलाई चलनचल्तीमा ल्याएर नेपालीलाई नेपाली नोट सहज रुपमा उपलब्ध गराउन उनले अहम भूमीमा खेलेका छन् ।

त्यसबेला नेपाल राष्ट्र बैङ्क स्थापना गर्नुको मुख्य उद्देश्य एउटा मुलुकमा एउटै मुद्रा चलनचल्तीमा हुनुपर्छ भन्ने थियो । काठमाडौँ उपत्यका र पहाडमा नेपाली रुपैयाँ चलनचल्तीमा हुने, झापादेखि कन्चपुरसम्मको तराई र भित्री मधेशमा भारतीय मुद्रा चलनमा थियो ।  भारुमै मालपोत उठाउँथ्यो, भारुमै खर्च गरिन्थ्यो । त्यो परिपाटीको अन्त्य उनै राणाले गरेका हुन् ।

त्यो बेला भारुलाई नेपालीमा परिवर्तन गर्दा सटही दर निर्धारण गर्न पनि निकै कठिन काम थियो । उनै राणाले तीन वर्ष लगाएर त्यसमा अनुसन्धान गरे । कैलालीदेखि इलामसम्म रहेका राष्ट्र बैंकको शाखाबाट त्यो क्षेत्रमा चलनचल्तिमा रहेका भारुको तथ्यांक निकाले । पछि १ सय रुपैयाँ भारुको १६० रुपैयाँ नेपाली विनिमय दर निकाले । विस्तारै भारु नेपाली बजारबाट विस्थापित हुँदै गयो ।

जब महेन्द्र महाराजधिराजले संसद विघटन गरेर सत्ता लिए । बहुदलीय व्यवस्थामा विश्वास गर्नेहरु सबैलाई राजा महेन्द्रले अपदस्थ गरे । त्यो अपदस्थमा उनी पनि परे ।

पहिलो अर्थसचिव पनि

१४ वर्षमा मेट्रिक पास गरेका उनी नेपाल सरकारको पहिलो अर्थसचिव बने । आफु अर्थ सचिव हुँदा नेपालको अर्थतन्त्रमा धेरै परिवर्तन भएको उनले विगतका विभिन्न सार्वजनिक कार्यकक्रममा बोल्दै आएका थिए ।

राणा शासनकालमा देशमा अर्थ मन्त्रालय नै थिएन । आम्दानी–खर्च गोप्य राख्ने चलन थियो । उनी अर्थसचिव भएपछि सरकारको आयव्यय सार्वजनिक हुन थाल्यो । बजेट ल्याउने अभ्यास पनि उनकै पालामा सुरु भएको हो । उनी अर्थसचिव हुँदा भएको महत्वपूर्ण अर्को काम भनेको नयाँ आर्थिक नियमावलीहरु बने ।

हिमालयन बैंक पनि स्थापना 

उनी नेपाल राष्ट्र बैंकबाट बाहिरिएपछि निष्कृय भएर बसेनन् । नेपाली लगानीसहितको पहिलो बैंक हिमालयन बैंक स्थापना गर्ने पनि उनै राणा हुन् । उनकै नेतृत्वमा सन् १९९३ मा पाकिस्तानको हबिब बैक लिमिटेडसँगको संयुक्त लगानीको रूपमा सुरू भएको हो । यो नेपालको पहिलो निजी बैक पनि हो । अहिले हिमालयन बैंक निजी बैकहरूमध्ये आफुलाई अग्रस्थानमा राखेर काम गरिरहेको छ ।

हिमालयन बैंकसँगै हिमालयन डिस्टिलरी पनि उनल नै स्थापना गरेका हुन् । हिमालय शमशेर राणा प्रधानमन्त्री श्री ३ देव शम्शेरको नाती हुन् । उनी वि।स २००८ देखि २०१३ सम्म अर्थसचिव थिए । उनी पछिल्लो समय किताब लेखिरहेका थिए ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

महालक्ष्मी विकास बैंकले ७ प्रतिशत लाभांश दिने

कृषि र निर्माण क्षेत्रको कर्जा घट्यो, माग नै भएन कि डिफल्ट बढ्ने त्रास ?

गाउँघर रित्तिन थालेपछि जनसंख्या बढाउने नीति खोज्दै सरकार, ‘दुई सन्तान ईश्वरका वरदान’ कथन फ्लप

शताब्दी पुरानो व्यावसायिक घराना ‘ज्योति ग्रुप’ विभाजन, पद्मज्योतिले बनाए आफ्नै नामको ग्रुप

नेपाल बैंकका तत्कालीन उपप्रबन्धक श्रेष्ठ १३ वर्षपछि पक्राउ

‘व्यवस्थापकमाथि बैंक सञ्चालकको हस्तक्षेप, बैंकर र व्यवसायी छुट्टिनै पर्छ’