काठमाडौं । प्राकृतिक विपद्का कारण विनाश भएका त थुप्रै पालिकाका उदाहरण छन् । तर विनाशपछि पुनरुत्थान गर्दै उदाहरणीय काम गरेका पालिकाहरू भने कमै होलान् । यसको एक गतिलो उदाहरण हो- गाेरखाकाे  धार्चे गाउँपालिका ।

२०७२ साल वैशाख १२ गते गएको विनाशकारी भूकम्पबाट ठूलो क्षति भयो । जसको असर थुप्रै पालिकाहरूले बेहाेर्नुपर्‍याे । प्रत्यक्ष रूपमा क्षति बेहाेर्ने धार्चे गाउँपालिका पनि एक हो । गोरखाको लाप्राकले भूकम्पपछि गरेको पुनरुत्थान अनुकरणीयसँगै चामत्कारिक छ । क्षतिपछि लाप्राक पहिलेभन्दा अझै सुन्दर र बलियो बन्दै अघि बढेको छ ।

यस पालिकाले सरकार, दाता र गैरसरकारी संस्थाहरूको सहयोगसँगै आफ्नो प्रयासबाट ‘इपिसेन्टर ट्रेकिङ ट्रेल’ बनाएको पालिका अध्यक्ष लक्ष्मण गुरुङले बताए । उनका अनुसार भूकम्पको केन्द्र (इपिसेन्टर)लाई भित्र पारेर २० किमि ‘इपिसेन्टर ट्रेकिङ ट्रेल’ बनाइएको हो । त्यस्तै, भूकम्पले क्षतिग्रस्त लाप्राकका दुई सय ५० घरलाई होमस्टेको रूपमा विकास गरेको छ ।

भूकम्पको केन्द्रमा अन्य पनि थुप्रै यस्तै कामहरू भएका छन्, जसले पर्यटकलाई लोभ्याइरहेका छन् । भूकम्पको केन्द्रमा इपिसेन्टर चौतारो बनाइएको छ । त्यस्तै, प्याराग्लाइडिङ, क्यानोनिङ, रक क्लाइम्बिङ र स्कीजस्ता पर्यटक लोभ्याउने आकर्षक पूर्वाधार बनाइएको गुरुङले बताए ।

काठमाडौंबाट सात दिनमै गणेश हिमाल पुग्ने एक्स्पिडिसन रुट पनि गाउँपालिकाले निर्माण गरिरहेको छ ।

गणेश हिमाल तस्बिर साभार: धार्चे गाउँपालिकाको वेबसाइट‍ ।

गाउँपालिकाभित्र घुम्नैपर्ने पर्यटकीय स्थलको प्रचार गरिएको अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन् । ‘पर्यटक तान्न आफ्नो क्षेत्रभित्रका भूगोल, सम्पदा र पूर्वाधारको जानकारी दिने ‘एग्रो टुरिजम एप’ बनाएका छौं,’ उनी भन्छन्, ‘यसको सहायताले कुनै पनि पर्यटक बिना गाइड नै यहाँ आइपुग्न सक्छन् ।’

गण्डकी प्रदेशअन्तर्गत गोरखा जिल्लाको उत्तर-पूर्वी भागमा अवस्थित यो गाउँपालिका सदरमुकाम गोरखा बजारबाट करिब ७२ किलोमिटर उत्तर-पश्चिममा पर्दछ । पूर्वतर्फ धादिङ जिल्ला र चीनको स्वशासित क्षेत्रसँग जोडिएको यो गाउँपालिका दक्षिणतर्फ आरुघाट गाउँपालिका र धादिङ जिल्ला, उत्तरमा चुमनुम्ब्री गाउँपालिका र पश्चिममा बारपाकसुलिकोट गाउँपालिकासँग सिमाना जोडिएको छ ।

यो गाउँपालिका राष्ट्रिय गौरवको बुढी गण्डकी जलविद्युत् आयोजना तथा मनास्लु हिमाल र गणेश हिमाल आरोहण पदमार्गको प्रवेशद्वारको रूपमा पनि रहेको छ । गाउँपालिका छ सय ५२ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ भने गाउँपालिको केन्द्र वडा नम्बर ५ माछीखोलामा रहेकाे छ ।

भूकम्पअघिको लाप्राक बस्ती ।  तस्बिर साभार: धार्चे गाउँपालिकाको वेबसाइट‍ ।

यस गाउँपालिकामा प्रकृतिका पुजारी आदिवासी जनजातिहरूको बाहुल्यता रहेको अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन् । यहाँका बासिन्दाले आफ्नो घरबाट बाहिर कतै प्रस्थान गर्ने बेलामा आफ्नो रक्षा एवं कार्यसिद्धिका लागि खोलानाला एवं डाँडाकाँडाको पूजा गर्ने चलन रहिआएको उनको भनाइ छ । उनी भन्छन्, ‘यसरी पूजा गर्दा धर्च (कपडाको टुक्रा) ढुंगाको देउरालीमा चढाउने वा काठको लठ्ठीमा बाँधेर गाड्ने प्रचलन रहेको छ ।’

स्थानीय गुरुङ भाषामा ध्वजालाई धर्च र डाँडाकाँडालाई गाङ भनिन्छ । बोल्दै जाने क्रममा यही शब्द अपभ्रमित भई धार्चेडाँडा भन्ने प्रचलन चलेकाे स्थानीयहरू बताउँछन् । समुन्द्री सतहबाट तीन हजार चार सय ५० मिटर उचाइमा रहेको रुबीनाला ग्लेसियर धार्चे गाउँपालिका, बारपाक सुलिकोट, गाउँपालिका र चुमनुम्ब्री गाउँपालिकाहरूमात्र होइन, समग्र नेपालकै पर्यटकीय स्थलको रूपमा परिचित रहेको अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन् ।

कम उचाइमा रहेको  रुबीनाला ग्लेसियर विश्वमै जैविक विविधताको दृष्टिकोणले महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । त्यसैगरी, यसै गाउँपालिका भएर पुगिने नेटुंगोमा रहेका एक सय आठ प्राकृतिक धारा सौन्दर्यताको दृष्टिले मात्र होइन, पौराणिक, धार्मिक तथा ऐतिहासिक दृष्टिले समेत महत्त्वपूर्ण मानिने अध्यक्ष गुरुङले जानकारी दिए । ‘जिउँदै स्वर्ग जान हिँडेका पाण्डवहरूले यहाँ रहेका धारामा नुहाएर नजिकै रहेको नेटुंगो गुफामा ध्यान गरेका थिए भन्ने जनविश्वास प्रचलित रहेको छ,’ उनी भन्छन्, ‘त्यति मात्रै होइन, धार्चे गाउँपालिकाका विभिन्न स्थानहरूमा तातोपानीका मूलहरू रहेका छन् । विशेषगरी, स्थानीय माछाखोला बजारसँगै बुढीगण्डकीको वरिपरि तथा माछाखोला बजारबाट २ घण्टाको दूरीमा रहेको तातोपानी कुण्ड धार्मिक र सांस्कृतिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण रहँदै आएको छ ।’

तातोपानीमा नुहाउँदा शरीर स्वस्थ अनि सबल बन्छ भन्ने जनविश्वास रहेको अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन् ।

धार्चे गाउँपालिकास्थित लापुबेंसीमा रहेको नौलेखोला झरनाको शिरमा रहेको नौलेखाला चिंगारलाई स्थानीयहरूले परम्परागत रूपमा दैवीय शक्ति मानेर पूजाअर्चना गर्दै आएका छन् । यसलाई धार्चे गाउँपालिकाले शिवलिंगको रूपमा धार्मिक पहिचान प्रदान गरी एक तीर्थस्थलको रूपमा विकास गर्ने लक्ष्य समेत लिएको अध्यक्ष गुरुङले बताए ।

प्राकृतिक र जैविक विविधताको केन्द्र धार्चेडाँडामा तीन सयभन्दा बढी प्रजातिका चराचुरुङ्गीहरू पाइने उनी बताउँछन् । उनका अनुसार समथल पाटन र हरियाली जंगलहरू रहेको धार्चेडाँडा गुफाको दृष्टिले समेत महत्त्वपूर्ण छ । मनास्लु ट्रेकिङ, रुवीनाला ट्रेकिङ र गणेशमान ट्रेकिङको प्रवेशमार्ग रहेको धार्चेमा गाउँपालिकाले ट्रेकिङ रुटहरूको समेत बिस्तार गरेको छ ।

यारुबगरस्थित बुढीगण्डकीको किनारमा बनाइएको क्यान्टिलिभर पुल

सांस्कृतिक रूपमा पनि धार्चे गाउँपालिका महत्वपूर्ण रहेको छ । यस ठाउँमा मनाइने मकै विवाह विश्वमै एक नौलो संस्कृति रहेको अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन् । ‘यहाँ मनाइने मकै विवाहले विश्वकै नवीन मौलिक संस्कृतिसँगै कृषिकर्मप्रति श्रद्धा र सम्मानलाई पनि अभिव्यक्त गर्दछ,’ उनी भन्छन्, ‘मकै रोप्ने समय माघ र फाल्गुण महिनामा मनाइने मकै विवाहमा मकैको बीउ रोप्नुअगाडि धर्ति पूजालगायतका अन्य पूजाआजा र सांस्कृतिक कर्म गर्ने गरिन्छ ।’

नेपाली समाजमा परिचित राम जानकी विवाहको जस्तो स्वरूप र प्रक्रिया देख्न पाइने मकै विवाहको आफ्नै मौलिक र धार्मिक मान्यता रहेको उनी बताउँछन् ।

यस क्षेत्र प्राकृतिक, सांस्कृतिक एवं ऐतिहासिक पर्यटकीय सम्पदाको धनी भए पनि विश्व पर्यटन बजारमा आवश्यक पहुँच र प्रसारको कमीले सोचेअनुसार पर्यटकहरूको संख्यामा वृद्धि हुन नसकेको अध्यक्ष गुरुङको गुनासाे छ ।

भूकम्पले गरेको विनाशपछि क्रमश: सुधार हुँदै गएको पालिका हाल उत्कृष्ट पर्यटकीय स्थलको रूपमा विकास हुँदै गएको छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

स्थानीय तहमा मुद्दाका चाङ, आफ्ना मान्छे पोस्ने थलो बन्दै

सहकारी डुब्दा डेभलपर्स फसे, यी ६ कारणले अब नयाँ प्रोजेक्ट आउँदैनन्

एनआईसी एसियामा बचत गर्दा बढी ब्याज पाइने, यी ७ बैंकको ब्याज घट्यो

जनता एग्रोको स्थानीय तहसँग सहकार्य: अर्गानिक उत्पादनमा प्रोत्साहन, निर्यातमा जोड

दशैं खर्च जुट्यो, सेयरधनी मख्ख

…त्यसपछि सुरु भयो धनराजमाथिको खोजतलास