काठमाडौं । नेपालको पदयात्रा (ट्रेकिङ) र पर्वतारोहण संसारमै अद्वितीय मानिन्छन् । यहाँका विश्वप्रख्यात ट्रेकिङ रुट र सर्वोच्च शिखर सगरमाथासहित चुचुराबाट नलोभिएका पर्यटक छैनन् ।

सन् १९५३ को मे महिनामा एडमन्ड हिलारी र तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाले सगरमाथामा पहिलो पटक सफल आरोहण गरेपछि नेपाल संसारका लागि खुलेको हो । हिलारी र शेर्पाको पदचाप पछ्याउँदै सर्वोच्च शिखर चुम्न बर्सेनि हजारौं साहसिक पर्वतारोही नेपाल आइपुग्छन् ।

त्यसैगरी, सगरमाथा आधार शिविर, अन्नपूर्ण राउन्ड सर्किट, घान्द्रुक, घोरेपानी, डोल्पा, मनाङ, मुस्ताङ, घलेगाउँ लगायत सयौं प्रसिद्ध ट्रेकिङ रुटले लाखौं विदेशी पर्यटकलाई अनवरत आकर्षित गरिरहेका छन् ।

नेपालमा ट्रेकिङ र पर्वतारोहण गर्न लाखौं पर्यटक आउने गर्छन् । तर, पछिल्ला तथ्यांक र घटनाक्रमले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा नेपालको पर्यटन छविबारे नकारात्मक सन्देश जाने सम्भावना बढेको देखिन्छ । यस्तै घटनाको एउटा ताजा उदाहरण हेरौं । गत भदौ ९ गते आइतबार ‘अन्नपूर्ण राउन्ड सर्किट’ पदमार्गअन्तर्गतको पर्यटकीयस्थल घोरेपानी पदयात्राका क्रममा स्पेनका दुई पर्यटक बेपत्ता भए ।

कास्कीको अन्नपूर्ण गाउँपालिका–९ तिखेढुंगेबाट उल्लेरी हुँदै घोरेपानी जाने क्रममा स्पेनी नागरिक इरिक कासानोभास (पुरुष) र मोलास जुन्का मेसी (महिला) सम्पर्कविहीन भएका थिए ।

भुरुङ्दी खोलाको पुल नजिक पर्यटकका दुई झोला आइतबार साँझ बाटोमा बेवारिसे अवस्थामा भेटिएपछि सोमबार दिनभरि खोजी गरे पनि अवस्था पत्ता लाग्न सकेन ।

मंगलबार प्रहरी, पर्यटक प्रहरी र सशस्त्र प्रहरीको गोताखोर समूहले खोजी गर्दा इरिक कासानोभास (पुरुष) लाई भुरुङ्दी खोलामा बालुवाले पुरेको अवस्थामा मृत फेला पार्‍याे। तर, स्पेनी महिला मोलास जुन्का मेसी अझै बेपत्ता छिन् । अहिलेसम्म पनि उनको खोजीकार्य जारी छ ।

माथिको जस्तो घटना अन्नपूर्ण क्षेत्रका लागि नौलो भने होइन । यसअघि पनि यस्ता घटना भएका उदाहरण प्रशस्त छन् ।

ट्रेकिङ र पर्वतारोहणमा जाने विदेशी पर्यटकहरू बिनागाइड, भरिया, आफूखुसी नक्सा प्रयोग र किताबका भरमा जाने हुनाले नै यो समस्या आउने गरेको यस क्षेत्रका जानकारहरू बताउँछन् ।

पर्यटक प्रहरीले उपलब्ध गराएको तथ्यांक हेर्दा पनि यस्ता घटना बर्सेनि बढिरहेको छ । तथ्यांकअनुसार २०७८/७९ मा विभिन्न देशबाट नेपाल घुम्न आएका ३० विदेशी पर्यटकको मृत्यु भएको थियो भने ४ जना बेपत्ता भएका थिए । त्यस्तै, २०७९/८० मा ७७ जनाको मृत्यु भएको थियो भने ५ जना बेपत्ता भएका थिए ।

यसैगरी, २०८०/८१ मा मृत्यु हुने पर्यटक संख्या ९२ छ भने र ३ जना बेपत्ता छन् । आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को हालसम्म मृत्यु हुने पर्यटकको संख्या ४२ पुगेको छ । पर्यटक प्रहरीकाे याे तथ्यांकले बेपत्ता हुने पर्यटककाे संख्या बढ्दै गएकाे देखाउँछ । तीन वर्षकाे तथ्यांक केलाउँदा नेपाल घुम्न आएका १२ जना पर्यटक हराएका छन् ।

७ हजार ६ सय वर्ग किलोमिटरमा फैलिएको अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्रमा कास्की, लमजुङ, मनाङ, म्याग्दी र मुस्ताङका १६ स्थानीय तहका ८९ वडा समेटिएका छन् ।

अन्नपूर्ण क्षेत्र प्राकृतिक सौन्दर्य, जैविक विविधता, हिमाली जनजीवन, सभ्यता, संस्कृति आदि कारणले देशविदेशका पर्यटकको रोजाइमा पर्ने गरेको छ ।

असाध्यै चलनचल्तीको ट्रेकिङ रुटमा आखिर किन विदेशी पर्यटक हराइरहेका छन् त ? ट्रेकिङ वा पर्वतारोहण क्रममा पर्यटकको मृत्युु र बेपत्ता संख्या बढ्दो रहेको पर्यटक प्रहरीको तथ्यांकले देखाउँछ ।

नेपाल घुम्न आएका पर्यटकको कालगतिबाहेक अन्य कारण मृत्यु हुनु र घुम्ने क्रममा बेपत्ता हुने घटना बढ्दै जाँदा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा नेपालको पर्यटन छविमा बिस्तारै नकारात्मक धक्का लाग्न थालेको सरोकारवाला बताउँछन् ।

नेपालको ट्रेकिङ र पर्वतारोहण अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कहलिएको पर्यटन गतिविधिमा पर्छन् । यस्ता गतिविधिमा सहभागी हुन नेपाल आएका पर्यटकलाई सही सूचना दिनेदेखि सुरक्षित वातावरण कायम गराउने काम सरकारदेखि सम्बद्ध पर्यटन कम्पनीको जिम्मेवारी हो ।

डेढ दशकदेखि ट्रेकिङ व्यवसायीहरूको छाता संगठन ट्रेकिङ एजेन्सिज एसोसिएसन अफ नेपाल (टान) ले नेपालमा ट्रेकिङ गर्न आउने पर्यटकका लागि ‘ट्रेकर्स इन्फर्मेसन म्यानेजमेन्ट सिस्टम’ (टिम्स) कार्ड अनिवार्य लागू गर्दै आएको छ ।

टिम्स कार्ड नलिई पर्यटक ट्रेकिङमा जान पाउँदैनन् । टिम्स कार्डबाट पर्यटक कुन ट्रेकिङ रुटमा छ, कति दिनका लागि गएको हो, गाइड, भरिया र अन्य सहयोगी कति छन् लगायत यावत् विषयबारे सम्बद्ध निकायमा जानकारी हुने गर्छ ।

तर, यति हुँदाहुँदै पर्यटक किन हराइरहेका छन् त ? यस्ता घटना कसरी कम गर्न सकिन्छ ? नेपाल पर्यटकका लागि एकदमै सुरक्षित गन्तव्य हो भन्ने सन्देश अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन बजारमा कसरी पुर्‍याउन सकिन्छ ?

सरोकारवाला भन्छन्- नीति-नियम कार्यान्वयन हुन सकेन

टानका महासचिव सोनामग्याल्जेन शेर्पा सरकारी नीति-नियम बाझिएको र भएका नीति-नियम पनि प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन हुन नसक्दा पर्यटन क्षेत्रले विभिन्न किसिमका क्षति बेहोर्नुपरेको बताउँछन् ।

‘सरकारले विदेशीहरूलाई एफआईटी (फ्रि इन्डिभिजुअल टुरिस्ट) बन्द गरेर बिनागाइड र बिनापोर्टर ट्रेकिङ नजानू भनेको भन्यै छ, त्यति भन्दाभन्दै पनि पश्चिमतिर सजिलो हुने भएकाले उनीहरू एक्लै हिँडिरहन्छन्,’ उनी भन्छन्, ‘नेपालको बाटोघाटो राम्रो छैन, भौगोलिक संरचना पनि त्यस्तै छ, समस्या भनेको आफूखुसी हिँडेर नै निम्तिएको हो ।’

महासचिव शेर्पाका अनुसार सरकारले नेपालभरि टिम्स कार्ड जारी गरेको थियो । यसमा एकद्वार प्रणालीबाट ग्रुप अथवा ट्रेकिङ कम्पनीबाट २ हजार रुपैयाँ तिरेर जानुपर्ने भन्ने व्यवस्था मिलाइएको थियो । केही पर्यटक पैसा जोगाउने उद्देश्यले टिम्स कार्ड नलिइकन जाने गरेकाहरू विभिन्न दुर्घटनाका शिकार हुने गरेका उनी बताउँछन् ।

‘अहिले केही कार्यविधि स्थानीय सरकारसँग बाझिएको हुनाले नयाँ कार्यविधिका लागि ड्राफ्ट तयार भएको छ,’ महासचिव शेर्पा भन्छन्, ‘यसकै कारणले चेक प्वाइन्ट छैन, यसले पनि समस्या बढाएको छ, यो समस्या समाधानका लागि टान, नेपाल पर्यटन बोर्ड र स्थानीय सरकार बसेर छलफबाट नै सके दसैँ अगाडि नसके पछाडि नयाँ कार्यविधि ल्याउँछौं ।’

यसमा पनि पहिलाको कार्यविधि र स्थानीय सरकार आइसकेपछिको कार्यविधि मिल्दो नभएको हुँदा अहिले नयाँ कार्यविधि बनाउन लागिएको उनी बताउँछन् ।

‘अहिले टिम्स कार्डको चेकिङ छैन, विदेशी पर्यटकको मृत्यु हुने मुख्य कारण भनेको नै एफआईटी नै हो,’ महासचिव शेर्पा भन्छन्, ‘ग्रुपमा गएको, कुनै कम्पनीबाट गएका पर्यटकहरू हराउने वा मृत्यु हुने गरेको रेकर्ड अहिलेसम्म छैन ।’

नेपालमा पर्यटकीय क्षेत्रमा पर्यटक मात्रै नभइ पोर्टर (भरिया) हरूको पनि मृत्यु हुने गरेको छ । यस क्षेत्रमा काम गर्ने कतिपय पोर्टरहरूको आम्दानी राम्रो छैन ।

आम्दानी राम्रो नभएका पोर्टरहरू राम्रो पर्यटक आए र उनीहरूको भारी बोक्न पाइयो भने टिप्स राम्रो आउँछ भनेर ‘हाई अल्टिच्युड’ (बढी उचाइ) मा जान नसक्ने पनि त्यहाँ जाने हुँदा मृत्यु हुने गरेको महासचिव शेर्पा बताउँछन् ।

‘यसरी जाने सबै साथीहरूलाई कम्पनीले राम्रो इक्विपमेन्ट दिँदैन, हाई अल्टिच्युडमा जाँदा पहिलो कुरा लुगाफाटो र जुत्ता राम्रो हुँदैन, अर्को यसमा एक्सपेरियन्स नभएका पनि यसैमा होमिएर आउँदा कोही लेक लागेर मृत्यु हुने र कोही राम्रो खाना नपाएर मृत्यु हुने हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।

कम्पनीबाट ट्रेकिङमा जाने पर्यटकलाई कम्पनीले नै गाइडसँग राखेर ट्रेकिङ, त्यहाँको स्थानीय वातावरणबारे, खानपान, बसोबास, स्वास्थ्य लगायत सबै विषयमा जानकारी गराएर नै लैजाने गर्छ । तर, बिनागाइड, नक्सा र सुनेका भरमा जाने पर्यटक नै दुर्घटनाको शिकार हुने उनी बताउँछन् ।

वरिष्ठ टुरिस्ट गाइड तथा टुरिस्ट गाइड एसोसिएसन अफ नेपाल (टुर्गान) का पूर्वअध्यक्ष हरेराम बराल ट्रेकिङमा जाँदा गाइड (पथप्रदर्शक) लिएर जाँदा सुरक्षित भइने बताउँछन् । नयाँ र टाढाको गन्तव्यस्थलमा घुम्न निस्कँदा एक्लै जान नहुने उनको सुझाव छ ।

‘पदयात्रा गर्दा पथप्रदर्शक साथमा लिएर जाँदा धेरै सहज हुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘पदयात्रामा जाँदा पथप्रदर्शक लिएर जानुपर्ने सरकारी नियम छ, सरकारको उक्त नीति कार्यान्वयन हुन सकेमा पदयात्रामा आउने जोखिम घटाउन सकिन्छ ।’

नेपालको हिमाली क्षेत्रमा झन्डै ६ हजार मिटरसम्मका उचाइ छिचोलेर ट्रेकिङ गर्नुपर्ने गन्तव्यहरू रहेका पूर्वअध्यक्ष बराल बताउँछन् । ‘यस्ता गन्तव्यहरूमा धेरै किसिमका सुरक्षा जोखिम हुन्छन्,’ उनी भन्छन्, ‘साथमा राम्रो गाइड भयो भने जस्तासुकै समस्या सहजै पार गर्न सकिन्छ ।’

ट्रेकिङमा जाँदा प्राथमिक उपचारका औषधी र सामग्री साथमा बोक्नुपर्ने पूर्वअध्यक्ष बराल सुझाउँछन् । कतिपयलाई ३ हजार मिटरदेखि नै ‘अल्टिच्युड सिकनेस’ को लक्षण देखिने हुँदा एकै दिन धेरै यात्रा गर्न नहुने पनि उनी बताउँछन् । उनका अनुसार लामो यात्रामा जाँदा विश्राम लिनुपर्छ ।

नेपाल पर्यटन बोर्डका निर्देशक मणिराज लामिछाने ट्रेकिङका लागि आउने पर्यटक हराउने वा दुर्घटनामा पर्ने जोखिम रहेकाले नै टिम्स कार्ड अनिवार्य गरेको बताउँछन् ।

निर्देशक लामिछानेका अनुसार भदौ ११ गते हराएका दुई स्पेनी पर्यटक पनि टिम्स कार्ड नलिई गएका थिए ।

‘हामीले ट्रेकर्सहरू धेरै हराए भन्ने हिसाबले सन् २०२३ को अप्रिलबाट टिम्स कार्ड अनिवार्य लागु गर्‍याैं,’ उनी भन्छन्, ‘यसरी ट्रेकिङ जाँदा लाइसेन्स प्राप्त कम्पनीबाट जानुपर्छ वा गाइड लिएर जानुपर्छ ।  यसो गर्दा सुरक्षित पनि भइन्छ र जोखिम पनि कम हुन्छ, आफूखुसी जाने पर्यटक नै हराउने वा दुर्घटनामा पर्ने हुन् ।’

यसो हुनुमा भएको नीतिनियम पूर्णरूपमा कार्यान्वयन गर्न नसकिएको उनी निर्देशक लामिछाने बताउँछन् । ‘नेपाल घुम्न आएका पर्यटक यसरी बेपत्ता र मृत्यु हुँदा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा नराम्रो सन्देश जान्छ,’ उनी भन्छन्, ‘हामीले धेरै पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य राखिरहेका बेला यस्ता घटनाहरूले मार्केटिङमा पनि समस्या ल्याउँछ ।’

उनका अनुसार पहाडी तथा हिमाली क्षेत्र ‘जाेखिम क्षेत्र’ हुन् । ‘त्यस्ता ठाउँमा बाटोको ग्यारेन्टी हुँदैन, मौसमको ग्यारेन्टी हुँदैन,’ उनी भन्छन्, ‘पर्यटकहरू हराउने भनेको हामीले जारी गरेको नीति-नियम नमानेका कारण हो ।’

उनका अनुसार सरकारले पनि चेक प्वाइन्ट सबै ठाउँमा राख्न सकेको छैन । यसका लागि विभिन्न निकायहरूसँग सहकार्य गनुपर्नेमा त्यो हुन नसकेको उनको भनाइ छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

 १८ औं हात्ती तथा पर्यटन महोत्सव पुस ११ देखि सुरु

लघुवित्तमा साढे ६ लाख ऋणी घटे, बैंकर भन्छन्- अब लघुवित्तमा शुद्धिकरण भयो

झन् सशक्त बन्दै बीवाईडी, अर्को वर्ष नयाँ पुस्ताको ब्लेड ब्याट्री लन्च गर्ने

कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकलाई व्यवसाय गर्न राष्ट्र बैंकले रोक्यो, एनपीएल ४०.८५ प्रतिशत

लुक्लामा दैनिक १ सय उडान, ५ दिन अघिदेखि बुकिङ गर्दापनि टिकट पाउन मुस्किल

नेपाल धितोपत्र बोर्डको अध्यक्ष बने सन्तोष नारायण श्रेष्ठ, को हुन् उनी ?