अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी महासंघ (आईसीए) ले सन् २०२४ मा सार्वजनिक गरेको विश्वका तीन सय ठूला सहकारीहरूको सूचीअनुसार कूल वार्षिक कारोबार २.४ ट्रिलियन अमेरिकी डलरभन्दा बढी रहेको छ । यो अघिल्लो आधार वर्षभन्दा बढी हो । सन् २०२३ मा सार्वजनिक गरिएको प्रतिवेदनमा ३ सय ठूला सहकारीहरूको संयुक्त कारोबार वार्षिक करिब २.१७ ट्रिलियन अमेरिकी डलर थियो ।

आईसीएले सहकारी तथा सामाजिक उद्यमसम्बन्धी युरोपियन रिसर्च इन्स्टिच्युट (यूरिक्स) को प्राविधिक सहयोगमा विश्वका ३ सय ठूला सहकारीहरूको सूची २०२३ सार्वजनिक गरेको हो । आईसीएले वार्षिक कारोबारको आधार र कूल ग्रार्हस्थ उत्पादनमा प्रतिव्यक्ति आयको कारोबार अनुपात गरी दुई आधारमा ‘वर्ल्ड कोअपरेटिभ मनिटर २०२३’ सार्वजनिक गरेको हो । दुबै आधारमा कृषि क्षेत्रमा काम गर्ने सहकारीहरूको बाहुल्यता रहेको छ ।

सन् २०२१ लाई आधार मानेर आईसीएले हालै अभौतिक रूपमा सार्वजनिक गरेको ३ सय ठूला सहकारीहरूको सूची समावेश भएको प्रतिवदेनले कारोबारको आधारमा ३ सय ठूला सहकारीहरूमध्ये १०५ कृषि सहकारीहरू रहेको देखाएको छ । त्यस्तै, कूल ग्राहस्थ उत्पादनमा प्रतिव्यक्ति आयको कारोबार अनुपात आधारमा पनि ३ सयमध्ये १०३ कृषि सहकारीहरू नै छन् । पहिलो आधारमा बीमा सहकारीहरू ९६ वटा, थोक तथा खुद्रा सहकारी व्यवसायहरू ५७ वटा रहेका छन् ।

यस्तै, दोस्रो आधारका ३ सय ठूला सहकारीहरूमा कृषिपछि ८७ वटा बीमा सहकारी परेका छन् । थोक तथा खुद्रा सहकारी व्यवसाय ५६ वटा रहेका छन् । ३९ वटा वित्तीय सहकारी यो आधारमा ‘उच्च ३ सय भित्र’ परेका छन् भने वार्षिक कारोबारको आधारमा २७ वटा वित्तीय सहकारी मात्र परेको आईसीएको प्रतिवदेनमा उल्लेख छ ।

कूल ग्राहस्थ उत्पादनमा प्रतिव्यक्ति आयको कारोबार अनुपात आधारमा भारतका इफ्को तथा अमूल क्रमशः पहिलो र दोस्रो नम्बरमा छन् । तेस्रो नम्बरमा फ्रान्सको ग्रुप एग्रिकोल रहेको छ । यसैगरी, वार्षिक कारोबारको आधारमा सूचीको पहिलो नम्बरमा फ्रान्सको ग्रुप क्रेडिट एग्रिकोल रहेको छ । दोस्रो नम्बरमा जर्मनीको रेभे रहेको छ । तेस्रो नम्बरमा ग्रुप बीपीसीई रहेको छ । १२औं संस्करणको वर्ल्डकोअपरेटिभ मनिटर जुम प्लेटफर्ममार्फत सार्वजनिक गरिएको हो । यसैगरी, वार्षिक कारोबारको आधारमा युरोपका १ सय ६६ देशका सहकारीहरू ३ सय ठूलाभित्र परेका छन् भने दक्षिण र उत्तर अमेरिकाका गरी ९४ वटा सहकारी तथा एशिया प्रशान्तका ४० सहकारी सूचीमा अटाएका छन् ।

विश्वव्यापी सहकारी कारोबारमा फ्रेन्चहरूको २५ प्रतिशत हिस्सा

फ्रान्सेली (फ्रेन्च) सहकारीहरूले विश्व सहकारी अभियानको २५ प्रतिशत कारोबार हिस्सा ओगटेका छन् । हालै सार्वजनिक तथ्यांक अनुसार फ्रेञ्च सहकारीहरूले संयुक्त रूपमा ३४४.७५ विलियन अमेरिकी डलरको वार्षिक कारोबार गर्दछन् । कारोबारका आधारमा फ्रेञ्च अन्य युरोपेली मुलुकहरूसँगै विश्वका १ सय ठूला सहकारीहरूको तुलनात्मक अध्ययनले उक्त तथ्य पुष्टि गरेको हो । युरोपको मात्र कुरा गर्ने हो भने १ सय ठूला सहकारीहरूको तुलनात्मक अध्ययनका आधारमा फ्रेञ्च सहकारीको योगदान ३६.६ प्रतिशत रहेको पाइएको छ । युरोपका १ सय ठूला सहकारीहरूमा २३ वटा फ्रेन्च १४ वटा जर्मन र १२ वटा डच (नेदरल्याण्ड्सका) रहेका छन् ।

विश्वका १ सय ठूला सहकारीहरूले करिब ३० लाखलाई रोजगारी प्रदान गरेका छन् । जसमध्ये २५ लाख बढी (८० प्रतिशत) त युरोपेली सहकारीहरूमै खपत भएको छ । रोजगारीका आधारमा फ्रान्स जर्मनीभन्दा पछि छ । जर्मनीले ८ लाख ५७ हजार बढीलाई रोजगारी प्रदान गरेको छ । फ्रान्सेली सहकारीहरूले ६ लाख १३ हजार ३ सय ५१ जनालाई रोजगारी उपलब्ध गराएका छन् । स्वीट्जरल्याण्डले २ लाख २३ हजार ५ सय २२ जनालाई रोजगारी उपलब्ध गराएको छ । जर्मनीले १५.९ प्रतिशत, जापानले ११ प्रतिशत तथा अमेरिकाले १०.१ प्रतिशत कारोबार योगदान गरेको पाइएको छ ।

विश्वको सबैभन्दा ठूलो श्रमिक सहकारी मोन्डड्रागन

स्पेनको बास्क क्षेत्र (रिजन) मा सन् १९५६ मा माेन्डड्रागन सहकारी स्थापना भएको हो । यो श्रमिक सहकारीहरूको केन्द्रीय संघ (फेडरेशन) हो । अहिले ९८ वटा श्रमिक सहकारीहरू यसका सदस्य छन् । यसले १४३ वटा सहायक कम्पनी र २५ वटा व्यावसायिक इकाईकासाथ विश्वका विभिन्न ५ महादेशमा आफ्नो व्यवसाय बिस्तार गरेको छ । यो सहकारीको छातामुनि कूल ८० हजार ८१८ श्रमिक काम गर्दछन् । स्पेनभित्र मात्र ६७ हजार बढी कर्मचारी काम गर्दछन् । यसले विशेषगरी वित्त, औद्योगिक प्रतिष्ठान, बिक्री केन्द्रहरू र शिक्षाको क्षेत्रमा काम गर्दै आएको छ ।

यसले सञ्चालन गरेको माेन्डड्रागन विश्वविद्यालयमा ४७ सय भन्दा बढी विद्यार्थीहरू अध्ययन गर्दछन् भने १५ वटा अनुसन्धान तथा विकास केन्द्रहरू सञ्चालनमा रहेका छन् । यी केन्द्रहरू व्यावसायिक तालीम र अध्ययन अनुसन्धानको कार्यमा केन्द्रित छन् । यो स्पेनको दशौं ठूलो व्यावसायिक संगठन हो । यो विश्वकै सबैभन्दा ठूलो श्रमिक सहकारी पनि हो । यसको वार्षिक १२.२२ अर्ब यूरोको कारोबार रहेको छ । कार्यरत श्रमिकहरूमध्ये ४० प्रतिशत जति सहकारीका सदस्य छन् । औद्याेगिक सहकारीतर्फ भने ८० प्रतिशत श्रमिकहरू सहकारीका सदस्य रहेका छन् ।

सन् १९४३ मा जोसे मारिया एरिजमेन्डिएरेटा नाम गरेका क्याथोलिक पादरीले सहकारीको विकासको लागि योजना बनाएका हुन् । उनले सर्वप्रथम पहिले एउटा सहकारी प्राविधिक विधालयको स्थापना गरे । स्थानीय युवाहरूलाई रोजगारीको अवसरका साथै श्रमिक सहकारीको स्थापना उनको लक्ष्य रहेको थियो । सन् १९४८ मा यो विद्यालय दर्ता भएर सञ्चालनमा आयो । यसै विद्यालयबाट पहिलो पटक ११ जना सबैभन्दा उत्कृष्ट नम्बर ल्याउने विद्यार्थीहरूले स्पेनको जारागोजा विश्वविद्यालयमा औधोगिक इन्जिनियरिङ अध्ययन गर्ने अवसर पाए । सन् १९५५ मा तिनै ११ जना विद्यार्थीहरूमध्ये ५ जनाले एउटा टाट पल्टिएको हिटर र स्टोभ बनाउने फर्म खरिद गरे । एक वर्षभित्र उनीहरूले यो फर्म मोन्डड्रागनमा सारे । सन् १९५८ मा यो फर्म नै सहकारीमा रूपान्तरण गरियो जसको नाम फेगर राखियो ।

यही सहकारी पछि गएर स्पेनको सबैभन्दा ठूलो घरेलु सामान उत्पादन र बिक्री गर्ने व्यावसायिक संगठन बन्न पुग्यो । इरोस्की मोन्डड्रागनको श्रमिक उपभोक्ता सहकारी हो । यो स्पेनको सुपरमार्केट, हाइपर मार्केट र मलहरूको चेन हो । यसका २ हजार भन्दा बढी आउटलेटहरू विश्वभर फैलिएका छन् । त्यसैगरी यही समूह भित्रको काजा लेवर क्रेडिट युनियन (सहकारी) स्पेनको ९ औं ठूलो बैंक बन्न पुगेको छ ।

अन्तर वित्तीय सहकार्यका कारण, संस्थागत सुरक्षा पद्धतिका कारण संकटको बेला पनि एकले अर्कोलाई सहयोग गर्दै आइरहेका छन् । यसमा आबद्ध प्राय: सबै सहकारीहरूले विविध कठिनाइको सामना गरेका छन्। सायद यो सहकार्यको संस्कृति नभएको भए कतिपय सहकारीको अस्तित्व समाप्त हुने थियो ।

सन् १९९७ मा तीनवटा शिक्षा सहकारीहरू मिलेर मोन्डड्रागन विश्वविधालयको स्थापना भएको हो । प्राविधिक अनुसन्धान क्षेत्रमा विश्व प्रख्यात प्राविधिक केन्द्रहरू इकेरलान, इडेको र लोरटेक यसका सहायक संगठनहरू हुन्। यो विश्वविद्यालयको स्थापनामा तीन किसिमका साझेदारहरू रहेका छन् । विश्वविद्यालयको स्थापनामा श्रमिकको रूपमा शिक्षक, अनुसन्धानकर्ता र कर्मचारीहरू छन् भने अन्य लगानीकर्तामा सम्बन्धित सहकारी र सहायक कम्पनीहरू रहेका छन् । विद्यार्थीहरूसमेत यस विश्वविद्यालयका सदस्यहरू हुन् ।

(सहकारी संस्था बचत रकम संसदीय छानबिन विशेष समितिको प्रतिवेदनबाट)

सम्बन्धित शिषर्कहरु

नेपाल बैंक गोलबजार शाखाको भवन उद्घाटन

वार्षिकोत्सवमा प्रभु महालक्ष्मी लाइफले फेवा तालमा सहयोग गर्यो लाइफ ज्याकेट

फरवार्ड माइक्रो फाइनान्सले १३ प्रतिशत बोनस सेयरसहित लाभांश वितरण गर्ने

चार दशकपछि हवाई उडानसँग जोडिँदै टिकापुर, तारा एयरले ९ हजार भाडामा सेवा दिने

गुहेश्वरी मर्चेन्ट बैंकिङ एण्ड फाइनान्सले लाभांश नदिने

नेपाल एसबिआई बैंक र मणिपाल एजुकेसन एण्ड मेडिकल ग्रुपबीच सम्झौता