काठमाडौं । एक समय थियो, प्राविधिक शिक्षा विद्यार्थीको पहिलो रोजाइमा पर्थ्यो। अन्य पढाइभन्दा कम समय, र पढिसकेपछि जागिर पनि पाइने भएकाले विद्यार्थीको आकर्षण प्राविधिक विषयतर्फ बढी हुन्थ्यो ।

पढ्न केही महँगो हुने भएपनि छिटो जागिर पाउने आशामा अभिभावकले ऋण निकालेर भएपनि छोराछोरीलाई प्राविधिक विषय पढाउँथे । आजभोलि जस्तो पहिले छ्याप्छप्ती प्राविधिक विषय पढाइ हुने विद्यालय पनि थिएनन्, । प्राविधिक विषय पढ्नकै लागि विद्यार्थी गाउँ छोडेर सहरमा झर्थे । तर, अहिले अवस्था फेरिएको छ ।

प्राविधिक शिक्षामा विद्यार्थीको संख्या नै कमी हुन थालेको छ । गाउँदेखि सहरमा खुलेका प्राविधिक शिक्षालयलाई अहिले विद्यार्थी पाउनै सकस बनेको छ । हरेक स्थानीय तह अन्तर्गतका विद्यालयमा पनि विद्यार्थी पाउन मुस्किल परेको छ । धेरै जसो ठाउँमा खुलेका प्राविधिक विद्यालय बन्द हुने अवस्थामा पुगिसकेका छन् । स्थानीय तहमा मात्र होइन, वर्षौंदेखि प्राविधिक शिक्षाका नाममा कहलिएका शिक्षालय पनि अहिले विद्यार्थी पाउन सकिरहेका छैनन् ।

काठमाडौंको साँखुमा रहेको शंखरापुर बहुप्राविधिक शिक्षालयमा पहिलेको तुलनामा विद्यार्थीको संख्या ५० प्रतिशतले घटेको छ । पहिले वार्षिक ४/५ सय विद्यार्थी भर्ना हुने शिक्षालयमा अहिले साढे दुई सय विद्यार्थीमात्र भर्ना हुने गरेका छन् । सो शिक्षालयका प्राचार्य अनिलमुनी बज्राचार्यले अहिले प्राविधिक शिक्षालयमा विद्यार्थीको संख्या ह्वातै घटेको बताउँछन् ।

कोशी प्रदेशको मोरङमा रहेको मनमोहन प्राविधिक विश्व विद्यालयमा पनि प्राविधिक विषय पढ्ने विद्यार्थीको संख्यामा कमी आएको छ । सुरुमा शिभिल इन्जिनियरिङ र इल्केट्रिकल एण्ड इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङ सुरु गरेको यो विश्वविद्यालयले चार वर्षको अवधिमै विद्यार्थीको संख्या घटेको जानकारी दिएको छ । पहिलो वर्ष शिभिल इन्जिनियरिङ र इलेक्ट्रिकल एण्ड इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङमा ४८ जनाको सिट भएपनि २४ जना विद्यार्थीलाई मात्र अध्ययान गराउने योजना कलेजले गर्यो ।

सिभिल इन्जिनियरिङमा विद्यार्थी सिट संख्या पूरा भएपनि इलेक्ट्रिकल एण्ड इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङ २४ जनाको सिटमा पनि संख्या पूरा भएन । पछिल्लो वर्ष सिभिल इन्जिनियरिङमा ४८ विद्यार्थी सिट संख्यमा ४५ जना विद्यार्थी भर्ना भएका थिए । इलेक्ट्रिकल एण्ड इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङमा दोस्रो वर्ष पनि उस्तै अवस्था भयो । तेस्रो वर्षमा पनि उस्तै अवस्था भयो । इलेक्ट्रिकल एण्ड इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङमा विद्यार्थी कमी भएपछि कलेजले त्यसलाई हटाएर अहिले इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरिङ मात्र राखेको छ ।

अहिले पनि दुवैमा सिट संख्या पूरा नभएको विश्वविद्यालयका शाखा अधिकृत गीता लम्सालले बताइन् । उनका अनुसार पहिले ७ सय बढी विद्यार्थी भर्ना हुने त्यहाँ अहिले मुस्किलले दुई सय विद्यार्थी अध्ययन गरिरहेका छन् ।

विकासन्युजसँगको कुराकानीमा उनले भनिन्, ‘अहिलेको प्राविधिक शिक्षा पढ्ने विद्यार्थीको शिक्षा निकै घट्यो, एक समय सिट संख्या पूरा गरेर थप विद्यार्थी भर्ना हुने गरेकोमा आजभोली ४८ जनाको सिटमा १४ जना विद्यार्थी छैनन् ।’

विगतका वर्षमा हरेक क्षेत्रमा सिट संख्या पूरा हुने कर्णाली प्राविधिक शिक्षालयमा पनि यो वर्ष विद्यार्थीको संख्यामा कमी आएको छ । फार्मेसी, सिभिलमा विद्यार्थीको संख्या पूरा भए पनि एग्रिकल्चर र फरेस्टीमा भने विद्यार्थीको संख्या अपुग रहेको प्रिन्सिपल टेकेन्द्र थापाले बताए ।

उनी विगतका वर्षमा सबै सिट संख्या पूरा हुने गरेकोमा यो वर्ष समयमै एसईईको रिजल्ट नआउँदा विद्यार्थी अपुग भएको बताउँछन् । ‘अहिले एसईईपछि गाउँमा बस्ने विद्यार्थी निकै कम छन्,’ उनी भन्छन्, ‘एक विद्यार्थी गाउँ बस्न मान्दैनन्, अर्को समयमा परिक्षाको नतिजा आउँदैन्, यस्तै कारण विद्यार्थीको संख्या घट्दै गयो ।’

बालाजुमा रहेको बालाजु स्कुल अफ टेक्नोलोजीमा पनि प्राविधिक विषय पढ्ने विद्यार्थीको संख्या ५० प्रतिशत बढी कम भएको छ । विद्यालयका प्रधानाध्यापक खुसीराम अधिकारीले विगतका वर्षजस्तो प्राविधिक शिक्षामा विद्यार्थीको आकर्षण घट्दै गएको बताए ।

रोजगारी भएन

मनमोहन प्राविधिक विश्विद्यालयका डिन प्रचण्डमान प्रधान प्राविधिक क्षेत्रमा मात्र नभई समग्र विद्यालयमा विद्यार्थीको संख्या घटेको बताउँछन् । उनी यसका विभिन्न कारण भएपनि प्राविधिक क्षेत्रमा विद्यार्थी घट्नुको मुख्य कारण भने उचित रोजगारी नपाउनु रहेको बताउँछन् ।

‘इन्जियिरिङ पढाइ गर्ने विद्यार्थीले राम्रो काम पाउन छोडे, काम पाउँदा तलब राम्रो भएन,’उनी भन्छन्, ‘अहिले हेर्ने भनेको सबैले पैसा हो, नेपालका इन्डष्ट्रीले राम्रो तलब दिन सकेनन्, नेपालमै राम्रो काम पाउन सक्यो भने यो क्षेत्रमा विद्यार्थीको भीड लाग्थ्यो । तर, अहिले अवस्था त्यस्तो छैन, जसको परिणाम यो अवस्था आयो ।’

शंखरापुर बहुप्राविधिक शिक्षालयका प्रधानाध्यापक अनिलमुनीको भनाइ पनि यस्तै छ । उनले विभिन्न कोर्सहरूले दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न महत्वपूर्ण योगदान दिइरहे पनि रोजगारीको कमी र सीपअनुसारको रोजगारी नपाइने समस्याले विद्यार्थीहरूमा प्राविधिक शिक्षा प्रति केही हदसम्म निराशा पैदा गरेको बताए ।

कोभिड-१९ महामारीपछि यो क्षेत्रमा थप चुनौतीहरू आएका छन्, तालिमको प्रभावकारिता घट्नु, कक्षा र उपकरणहरूमा पहुँच सीमित हुनु, र व्यावहारिक शिक्षा दिन कठिनाइ हुनुले पनि विद्यार्थीको रोजाइमा यी विषयहरू पर्न छाडेका छन् । प्राविधिक सीप भएका जनशक्तिको माग विभिन्न क्षेत्रमा अझैं पनि उच्च छ ।

गाउँ-गाउँमा प्राविधिक शिक्षा

अहिले एउटै पालिकाका विभिन्न विद्यालयमा प्राविधिक विषयहरूको पढाइ हुन थालेका छ । सरकारले सञ्चालन गरिरहेका सामुदायिक विद्यालयमा पनि कक्षा ९ देखि प्राविधिक विषय पढाइ हुन्छ । सीटीईभीटीबाट मान्यता लिएर निजी क्षेत्रबाट सञ्चालीत प्राविधिक विद्यालयको संख्या पनि उत्तिकै छ ।

विज्ञहरू अहिले विद्यार्थी गाउँमै भएका प्राविधिक विद्यालयमा पढ्न थाल्दा पहिलेका नाम चलेका प्राविधिक शिक्षालयमा विद्यार्थीहरू घटेको हुनसक्ने बताउँछन् । शखरापुरका प्रधानाध्यापक अनिलमुनी भन्छन्, ‘गाउँगाउँमा प्राविधिक शिक्षालय खुले, सामुदायिक विद्यालयमा पनि प्राविधिक विषय पढाइ हुन थालेपछि विद्यार्थीको संख्या विभाजन भयो, एक त विद्यार्थी बाँडिए, अर्को विद्यार्थीको विदेश मोहले पनि विद्यार्थी घटे ।’

एसईईमा धेरै फेल हुनु अर्को कारण

नेपालमा प्रायः प्राविधिक शिक्षा पढ्न एसईई पास अनिवार्य गरेको हुनुपर्छ । कुनै विषय कक्षा ९ देखि नै पढ्न पाइने भएपनि अधिकांश विषयहरू पढ्न भने एसईई पास भएको हुनुपर्छ ।

२०८० सालमा एसईई दिएका ५२ प्रतिशत विद्यार्थी फेल भए । फेल भएका सबै विद्यार्थीलाई फेरि मौका परीक्षामा सामेल गराएपनि नतिजा आउन ढिलो भइसकेको थियो ।

पुरक परिक्षाको नतिजा आउँदासम्म अधिकांश शिक्षालयले भर्ना सकेर पढाइ सुरु गरिसकेका थिए । एसईईमा धेरै विद्यार्थी फेल हुनु, मौका परीक्षाको नतिजा ढिलो गरी आउनुले पनि विद्यार्थीको संख्या घटेको कतिपयको तर्क छ ।

प्रधानाध्यापक अनिलमुनी भन्छ, ‘हामीले पुरक परीक्षाको नतिजा आउँदा भर्ना लिएर पढाइ सुरु गरिकेका थियौं, पछिका विद्यार्थीलाई हामीले भर्ना पनि लिएनौं, पहिलेको भन्दा अहिले प्राविधिक क्षेत्रमा विद्यार्थीको सख्या घटेको छ ।’

उनी केही वर्ष पहिले एउटै सेप्टेम्बर २ सय बढी विद्यार्थी हुनेमा अहिले ९०÷९५ विद्यार्थी मात्र छन् ।

विदेश मोह

नेपाली विद्यार्थीको विदेश मोह अहिले निकै बढेको छ । कक्षा १२ पास गरिसकेपछि अधिकांश विद्यार्थी जापान, अस्टे«लिया, क्यानडा, अमेरिका लगायतका देशको तयारी गर्छन् । उनीहरूको सबैभन्दा पहिलो लक्ष्य नै विदेश जाने भएकाले प्राविधिक विषय भन्दा पनि जनरल विषयहरूमा जोड दिन्छन् ।

नेपालमा हरेक परिवारबाट एक जना विद्यार्थी कुनै न कुनै देश अध्ययनकै लागि गएको देखिन्छ । विद्यार्थीको यही विदेश मोहले पनि प्राविधिक क्षेत्रमा विद्यार्थीको संख्या घटेको कतिपयको भनाइ छ । प्लस टुपछि अधिकांश विद्यार्थी विदेश जाँदा उच्च शिक्षामा विद्यार्थी पाउन मुस्किल परेको छ ।

शिक्षाविदहरू भने नेपालमा प्राविधिक शिक्षाको आकर्षण घटिरहेको यो क्षेत्रले केही चुनौतीहरू सामना गरिरहेको बताउँछन् । रोजगारीको अवसर, गुणस्तरमा कमी र बजार मागसँग मेल नखाने पाठ्यक्रमजस्ता कारणले पनि विद्यार्थीहरू अन्य विकल्पहरूको खोजीमा उनीहरूको तर्क छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

कल्याणकारी अवधारणाबाट शिक्षामा लगानी बढाउनुपर्छ : शिक्षामन्त्री भट्टराई

शिक्षामन्त्री भट्टराईले गरिन् कार्यालयको निरीक्षण, पाठ्यसामग्रीलाई त्रुटिरहित बनाउन सुझाव

यी हुन् सेयर मूल्य २ हजार रुपैयाँ भन्दा बढी भएका १८ कम्पनी

उद्योगीहरू ब्ल्याकमेलिङमा लागे, बक्यौता नतिरे लाखौं लगानीकर्ता डुब्न सक्छन् : घिसिङ

सरकारको निर्णय पालना गर्नुपर्ने बाध्यता आयो, १५ दिनभित्र बिल नतिरे फेरि लाइन काट्छु : कुलमान घिसिङ

मेटल उद्योगमा ५ अर्ब डलर लगानी गर्ने अडानीको योजनापछि भारतीय कर्पोरेट क्षेत्रमा हंगामा