काठमाडौं । नेपालको अर्थतन्त्रलाई सबल बनाउने महत्त्वपूर्ण क्षेत्रमध्ये पर्यटन क्षेत्र पनि एक हो । सन् २०१९ मा विश्वभरि महामारीको रूपमा फैलिएको कोभिडले शिथिल बनाएको यो क्षेत्र अहिले पनि पूर्ण रूपमा उठ्न सकेको छैन । यो क्षेत्र विस्तारै लयमा फकिने क्रममा छ ।

पर्यटन क्षेत्रको लागि २०२४ सोचेअनरूप हुन सकेन । विभिन्न नीतिगत समस्या, प्राकृतिक प्रकोपलगायत कारणले यो वर्ष पर्यटन क्षेत्रको लागि चुनौती बनेर नै उभिएको यस क्षेत्रका व्यवसायीहरूको धारणा छ ।

यो वर्ष लक्ष्यअनुरूप पर्यटक पनि भित्रिन सकेको छैन । नेपाल पर्यटन बोर्डको तथ्यांकअनुसार २०२४ को पहिलो ११ महिनामा १० लाख ५५ हजार ५३३ पर्यटक नेपाल भित्रिएका छन् । बोर्डले सन् २०२४ मा १३ लाख भन्दा बढी पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य राखिएको थियो ।

पर्यटन बोर्डका निर्देशक मणिराज लामिछानेका अनुसार डिसेम्बरको अन्त्यसम्ममा ११ लाख २५ हजारसम्म पर्यटक नेपाल भित्रिने देखिएको छ । जुन लक्ष्यभन्दा २ लाख कम भित्रिने भएको हो ।

निर्देशक लामिछानेले २०२३ मा भन्दा यो वर्ष १५/२० प्रतिशतले पर्यटकको संख्यामा वृद्धि भएको बताए । उनका अनुसार २०१९ को तुलनामा ९४ प्रतिशतले पर्यटन क्षेत्रमा रिकभर भएको छ ।

एसिया प्यासिफिकअनुसार ८५ प्रतिशतले रिकभर भएको देखाएको छ । यसरी हेर्दा २०२४ पर्यटन क्षेत्रको लागि सकारात्मक वर्षको रूपमा लिनुपर्ने निर्देशक लामिछाने बताउँछन् ।

२०२४ मा देखिएको चुनौती

२०२४ पर्यटन क्षेत्रको लागि चुनौतीपूर्ण नै रह्यो । त्रिभुवन विमानस्थल दैनिक ८ देखि १० घण्टा बन्द हुँदा पर्यटन आगमनको फ्लोमा ठूलो धक्का लाग्यो ।

निर्देशक लामिछाने उडान कटौती हुँदा हवाई टिकट तेब्बरले महंगो भएको बताउँछन् । लामिछानेका अनुसार अहिले एयरलाइन्सको ३० प्रतिशतले अप्रेसन कस्ट घटेको छ । यसले ४० प्रतिशत पर्यटक आगमनलाई असर पारेको उनले प्रष्ट्याए ।

जुलाईमा पर्यटक बोकेको भारतीय दुई बस दुर्घटना हुन पुग्यो । यस दुर्घटनाले सडकबाट यात्रा गर्न धेरै पर्यटकहरू डराए । जसले गर्दा गत वर्षको तुलनामा यो वर्ष भारतीय पर्यटकको आगमनमा कमी आएको निर्देशक लामिछानेले बताए ।

लामिछानेका अनुसार गत वर्ष कुल पर्यटक आगमनको ३५ प्रतिशत भारतीय पर्यटक नेपाल भित्रिएका थिए भने यस वर्ष १२ प्रतिशत मात्रै पर्यटक भित्रिएको छ । विमान दुर्घटनाको प्रभावले युरोप र अमेरिकाबाट आउने पर्यटको संख्यामा समेत कमी आयो ।

नेपालमा सन् २०२४ मा नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय चेन होटलहरू हिल्टन, होलिडे इनलगायत खुलेका छन्, कति खुल्ने क्रममा छन् । यसले नेपालमा पछिल्लो समय ‘क्वालिटी टुरिष्ट’ को आगमन बढेको निर्देशक लामिछाने बताउँछन् । अन्तर्राष्ट्रिय चेन होटल आउनु भनेकै नेपालमा क्वालिटी टुरिष्टको सम्भावना बढेर गएको उनले बताए ।

विश्वमा पछिल्लो समय धनीको संख्या बढेपनि त्यसअनुसार घुम्ने समय कम भएको छ । यसले गर्दा पछिल्लो समय थोरै समयमा धेरै ठाउँ घुम्ने चलन बढेको छ । यसमा सरकारले ध्यान दिनुपर्नेमा त्यो हुन नसक्नु पर्यटन क्षेत्रको लागि चुनौती थपिएको
निर्देशक लामिछाने बताउँछन् ।

केही हप्ताअघि सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जले खुम्बु क्षेत्रमा उडान रोक्ने निर्णय गर्‍यो । तत्काल हवाई व्यवसायीहरूले अस्वीकार गरेपनि दिर्घकालीन रूपमा यसको असर पर्यटन क्षेत्रलाई नै पुग्ने निर्देशक लामिछानेको भनाइ छ । खर्च गर्न पैसा भएका ठूला व्यक्तिहरू जसलाई ट्रेकिङ गर्न कम समय छ, त्यस्ताहरूलाई हवाईबाट मात्रै सम्भव भएकाले यसतर्फ पनि सरकारले सोच्नुपर्ने लामिछाने सुनाउँछन् ।

२०२४ मा घटेका दुई दु:खद घटना

२०२४ पनि अरू वर्षजस्तै जहाज दुर्घटनाले निरन्तरता पायो । यो वर्षको जुलाई ९ मा सौर्य एयरलायन्सको जहाज दुर्घटना भएको थियो । जुन दुर्घटना अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नजिक नै भएको हो । दुर्घटनामा पाइलटबाहेक १८ जनाले ज्यान गुमाएका थिए ।

सौर्य जहाज दुर्घटना भएको १५ दिनपछि एयर डाइनेस्टीको हेलिकप्टर दुर्घटना भयो । काठमाडौंबाट रसुवाको स्याफ्रुबेंसीको लागि उडेको हेलिकप्टर नुवाकोटको सूर्यचौर जंगलमा दुर्घटना भएको थियो । जुन दुर्घटनामा चालकसहित पाँच जनाले ज्यान गुमाएका थिए ।

अन्य महत्त्वपूर्ण गतिविधि

२०२४ अर्थात नोभेम्बर ८ गतेबाट त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको स्तरोन्नतिको लागि भन्दै दैनिक १० घण्टा उडान बन्द गर्ने निर्णय भयो । हाल भने दैनिक ८ घण्टा बन्द भइरहेको छ । यसले उडानमा ठूलो कटौती भएको छ । जसले गर्दा हवाई भाडा महंगिनुको साथै टिकट पाउन मुस्किल छ । जसको असर पर्यटन क्षेत्रले भोग्नुपरेको छ ।

करिब चार दशकदेखि बन्द अवस्थामा रहेको टिकापुर विमानस्थल पनि यही वर्षबाट सञ्चालनमा आएको छ । नोभेम्बर ३० बाट उक्त विमानस्थल सञ्चालनमा आएको हो । यसबाहेक यस वर्ष अर्को ठूलो घटना नेपाल वायुसेवा निगमको दुई वाइडबडी विमान खरिदमा भ्रष्टचार ठहर गरेको भन्दै चार जनालाई दोषी ठहर भएको छ । जसमा निगमका अध्यक्ष शंकरप्रसाद अधिकारी, महाप्रबन्धक सुगतरत्न कंसाकार, सञ्चालक समितिका सदस्यहरू बुद्धिसागर लामिछाने र शिशिरकुमार ढुंगाना दोषी ठहर भए ।

यसबाहेक यसै वर्ष नयाँ पर्यटन नीति २०८१ बन्ने क्रममा छ । जुन सन् २०२४ को सकारात्मक पक्ष हो । अर्को नयाँ पर्यटन ऐन मन्त्रिपरिषदबाट पास भएर संसदमा पुगेको छ । यसले पर्यटन व्यवसायीलाई व्यवसाय गर्न सहजीकरण हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

सकारात्मक पक्ष

अन्तर्राष्ट्रिय पत्रिका सीएनएले विश्वका उत्कृष्ट एक सय गन्तव्यको सूचीमा बर्दियाको बुरान रिर्सोटलाई समेटेको छ । सीएनएनले संसारका उत्कृष्ट रिर्सोटहरूको सूचीमा नेपालको सिन्तामणि रिर्सोटलाई समेटको छ ।

ट्राभल गाइड लोन्ली प्लानेटका अनुसार २०२५ मा घुम्नै पर्ने विश्वका शीर्ष ३० ट्राभल गन्तव्यको सूचीमा नेपालको तराई क्षेत्रलाई समेटेको छ । त्यस्तै, विश्वप्रसिद्ध ट्राभल वेबसाइट ‘ट्रिप एडभाइजर’ ले संसारको उत्कृष्ट प्राकृतिक गन्तव्यको रूपमा काठमाडौंलाई समेटेको छ । यी सबै कुराले गर्दा नेपाल घुम्नको लागि उत्कृष्ट गन्तव्य भनेर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सन्देश पुगेको छ । नेपालको पर्यटन क्षेत्रको लागि यो सकारात्मक पक्ष हो ।

पर्यटन व्यवसायीको नजरमा सन् २०२४

नेपाल एशोसिएसन अफ टुर एण्ड ट्राभल एजेन्टस (नाट्टा) का अध्यक्ष कुमार मणि थपलियाले सन् २०२४ पर्यटन क्षेत्रको लागि उतारचढाव वर्ष भएको बताएका छन् । ‘विभिन्न नीतिगत कारण, अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल स्तोरोन्ति विस्तारलगायतका कारणले सोचेअनुरूप पर्यटक भित्र्याउन सकेन,’ अध्यक्ष थपलियाले भने, ‘दैनिक १० घण्टा विमानस्थल बन्द हुँदा उडान प्रभावित हुन पुग्यो । जसले गर्दा युरोपियन मुलुकसहित छिमेकी मुलुक भारतबाट आउने पर्यटकको संख्या घट्न पुग्यो ।’

त्यसबाहेक सन् २०२४ मा हवाई टिकट अचाक्ली महंगो हुन पुग्यो । जसले गर्दा पर्यटकलाई असुविधा पुग्न गएको उनले बताए । उनका अनुसार टिकट महंगो त्यसमा पनि टिकटै नपाउने समस्या पर्यटकले बेहोर्नुपर्दा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा राम्रो सन्देश प्रवाह नभएकोमा दु:ख व्यक्त गरे ।

ट्रेकिङ एजेन्सिस एशोसिएसन अफ नेपाल (टान) का अध्यक्ष सागर पाण्डे सरकारी निकायदेखि विभिन्न निकायबाट हुनुपर्ने कामकारबाहीमा ढिलासुस्ती हुने प्रवृत्ति सन् २०२४ मा पनि निरन्तरता पाएको बताउँछन् । काठमाडौं–पोखराको सडक नबन्दा यो वर्ष पर्यटकले ठूलो सास्ती खेप्नुपरेको उनले बताए । ‘पर्यटकहरु सबै हवाईबाट यात्रा गर्न असम्भव छ, कति जनाले सडकको यात्रा गर्नुपर्छ । समयमै सडक नबन्दा, चार घण्टामा पुग्ने बाटोमा १० घण्टा लागेको छ, यसले पर्यटन क्षेत्रमा ठूलो चुनौती थपेको छ,’ उनले भने ।

अध्यक्ष पाण्डेको नजरमा पनि प्राकृतिक विपत्ति, हवाई दुर्घटना र विमानस्थल विस्तारको लागि हवाइ उडान कटौती हुँदा पर्यटन क्षेत्रमा जति राम्रो हुनुपर्ने त्यो हुन सकेन ।

साथै यी गतिविधिले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा नकारात्मक सन्देश पुगेको बताएका छन् । २०२४ मा नसोचेको समयमा बाढीपहिरो गयो, बाटोघाटो अवरुद्ध हुन पुग्यो । यसले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा नेपाल घुम्नको लागि उपयुक्त छैन भन्ने सन्देश पुग्दा पर्यटक आगमन घट्न पुग्यो ।

अध्यक्ष पाण्डे २०२४ मा टानमा नयाँ कार्यसमित बनेको र नयाँ कार्यसमितिले पर्यटन क्षेत्रलाई प्रवर्द्धन गर्ने हिसाबले अघि बढिरहेको बताए । साथै उनले अब पर्यटन व्यवसायीहरू सरकारले तयार पारेको नीतिमा मात्रै नअल्झेर नयाँ ढंगले अघि बढ्नुपर्ने बेला भएको बताए । उनले नयाँ पर्यटन पोलिसी बन्ने क्रममा भएको हुँदा समग्र पर्यटन क्षेत्रको विकास, पर्यटनमैत्री र आर्थिक क्षेत्रलाई माथि पुर्‍याउने किसिमको आउनुपर्ने सुझाव दिएका छन् ।

लामा एडभेन्चर ट्रेक्स एण्ड एक्सपिडिसनका प्रबन्ध निर्देशक सन्तवीर लामा २०२४ अर्थतन्त्रलाई जति सहायता हुनुपर्ने त्यो नभएको तर्क राख्छन् । उनले २०२४ परम्परागत ढंगबाट नै समापन भएको बताए ।

‘नेपालको पर्यटन धेरै पुरानो हिसाबको भयो । विगतमा जसरी चल्थ्यो, अहिले पनि त्यसरी नै चलिरहेको छ । २०२४ मा सरकारले नयाँ गन्तव्य पहिचान गरी विकास गर्ने भन्ने कुरा थियो, त्यो नीतिमै सीमित भयो, कार्यान्वन हुन सकेन,’ लामाले भने ।

नेपालमा बेमौसी सिजनमा आएको बाढी, भुकम्पलगायत प्राकृतिक विपत्ति अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा गलत सन्देश प्रवाह हुन पुगेको लामाले बताए । उनले भने, ‘२०२४ मा रुकुम-पश्चिमा भूकम्प जाँदा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा काठमाडौं बाहिर बाटो नै छैन भन्ने सन्देश गयो । असोजमा आएको बाढीले धेरै ठाउँमा धनजनको क्षति हुन पुग्यो । त्यतिबेला धेरै पर्यटक घट्न पुग्यो । यी विपद्हरू नेपालमा आउँदा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा गलत सन्देश प्रवाह हुन पुग्यो । यो गलत सन्देश भने छिमकी राष्ट्रले नै गरेका थिए, त यसको प्रतिवाद नेपाल सरकारले गर्न सकेन ।’

नेपाल पर्वतारोहन संघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष ठाकुर राज पाण्डे कोभिडको समयमा थला परेको पर्यटन सन् २०२४ बाट लयमा फर्केको बताउँछन् । सन् २०२४ मा पर्यटन क्षेत्रमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारीकण बढेको र त्यसले पर्यटन क्षेत्रलाई राम्रो भएको उनको भनाइ छ । साथै उनले होटल र एयरलायन्सको संख्यामा उल्लेखनीय वृद्धि हुँदा आउँदा वर्षमा पर्यटन व्यवसायमा सम्भावना बढ्दै गएको सुनाए ।

संघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष यो वर्ष प्राकृतिक विपत्तिले पूर्वाधारमा पुर्‍याएको क्षतिले धेरै पर्यटकलाई असुविधा हुन पुगेको र त्यसले पर्यटकको आगमनमा चुनौती थपिएको कुरामै जोड दिन्छन् । यसबाहेक नेपालले काठमाडौं, पोखरा, चितवनजस्ता ठाउँलाई मात्रै पर्यटकीय क्षेत्र नभएर देशका विभिन्न ठाउँहरू छन् जसलाई प्रचारप्रचार गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको औंल्याए ।

होटल संघ नेपालका महासचिव साजन शाक्य होटल व्यवसायीको लागि सन् २०२४ त्यति सन्तोषजनक नभएको बताउँछन् । यो वर्ष नयाँ होटलहरूको संख्या थपिएपनि त्यसअनुसारको पर्यटक भित्र्याउन नसक्दा सन्तोष मान्नुपर्ने अवस्था नभएको उनको भनाइ छ ।

उनले भने, ‘यो वर्ष पाँचतारे होटल नै पाँचवटा भित्रियो, अन्य तारे होटलहरू पनि सञ्चालनमा आएका छन्, यो सकारात्मक पक्ष हो । यसले एकातिर रोजगारी सिर्जना गरेको छ, अर्कोतिर अर्थतन्त्रलाई सहयोग पुगेको छ । तर होटलको संख्या बढेअनुसार अकुपेन्सी बढ्न सकेको छैन ।’

महासचिव शाक्यका अनुसार अहिले होटलहरूको अकुपेन्सी ३० देखि ४० प्रतिशत मात्रै छ । व्यवसायीहरूले सन्तोष मान्नका लागि होटलको अकुपेन्सी कम्तीमा ५० प्रतिशत माथि हुनुपर्छ । सरकारले सडक पूर्वाधारका समस्या समाधान र पर्यटनमैत्री बनाउन सकेको खण्डमा यो क्षेत्रमा आगामी दिनमा राम्रो गर्न सक्ने बताए ।

क्षेत्रीय होटल संघ चितवनका अध्यक्ष गंगा गिरी पर्यटन व्यवसायीको हकहितको लागि सोचेअनुसारको काम नभएको बताउँछन् । चितवनको सडक नबन्दा त्यहाँ आउने पर्यटक घट्न पुगेको उनले बताए ।

‘२०२४ मा हाम्रो लागि सडक चुनौती भएर खडा भयो । काठमाडौं-चितवन होस् चितवन-बुटवल या पोखरा । सडक अवरुद्ध हुन पुग्दा पर्यटकले सास्ती झेल्नुपर्‍यो । सडक, बाढी यति धेरै संवेदनशील कुरा हो यसले पर्यटनलाई धक्का हानिहाल्छ । त्यसले गर्दा पनि यो वर्ष अपेक्षाअनुसार भएन,’ उनले भने ।

अपेक्षाअनुसार पर्यटक नभित्रिँदा चितवनमा पर्यटन व्यवसायीहरू धराशायी अवस्थामा पुगेको उनले बताए । उनका अनुसार यो वर्ष बैंकको ब्याजदर घट्दा त्यसले राहत पुगेपनि धेरै कर्जा हुने व्यवसायीहरुको अवस्था अहिले पनि नाजुक भएको सुनाए ।

होटल संघ पोखराका अध्यक्ष लक्ष्यमण सुवेदी यो वर्ष ११ लाखभन्दा बढी पर्यटक ब भित्रिनुलाई नराम्रो भन्न नमिल्ने बताउँछन् । तर यसलाई पर्याप्त मान्नुपर्ने अवस्था भने नभएको सुनाउँछन् । उनले भने, ‘जुन हिसाबले धेरै पर्यटक भित्र्याउने अपेक्षा थियो, त्यो गराउन सकेन ।’

केही चार्टड फ्लाइडबाहेक अन्य उडान नियमित गर्न नसकेको उनको गुनासो छ ।

यो वर्ष पोखरामा मात्रै नभएर नेपालमै पहिलो पटक बेलुन फेस्टिबल सुरु हुनु पर्यटन क्षेत्रको लागि ठूलो अवसर रहेको उनले बताए । त्यसबाहेक यो वर्ष लामो समयदेखि आन्तारिक द्वन्द्वमा फसेको नेपाल पर्यटन बोर्डले नयाँ नेत्तृत्व पाएकोमा यो क्षेत्रको विकासको लागि सकारात्मक पक्ष औंल्याए ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

माइनस १५ डिग्रीमा पनि २ सय बढी पर्यटक, सगरमाथा क्षेत्रका होटल व्यवसायी उत्साहित

मनाङमा विदेशी पर्यटकको आकर्षण बढ्दै, फ्रान्सका नागरिक बढी आउने

पर्यटन बोर्डलाई एटीएम मेसिन जस्तै बनाइयो

सन् २०२४ मा भित्रिए साढे ११ लाख पर्यटक, ९३ प्रतिशत पर्यटन पुनरुत्थान

होटलमा साढे ५ खर्ब लगानी, १० अर्ब बढी विदेशी

२०२४ मा विश्वभर ठूला हवाई दुर्घटना, हवाई सुरक्षामाथि प्रश्न खडा